در روزهای اخیر بعد از حادثه سقوط هوایپمای بوئینگ ۷۳۷ و جان دادن ۱۷۶ مسافر این پرواز، رئیس‌جمهوری در بیانیه‌ای اعلام کرد که این اتفاق، «غیرعمدی» و با «خطای انسانی» رخ داده است؛ اتفاقی که منجر به ابراز ناراحتی مردم و خانواده مسافران این پرواز شد. از طرف دیگر مردم نیز در فضای مجازی نسبت به تأخیر مسئولان در اعلام این خبر و همچنین عنوان نکردن علت اصلی این سانحه در سه روز اولیه اعتراض کردند. حالا اما برخی صاحب‌نظران معتقدند بنابر اصل ۲۷ قانون اساسی که براساس آن «تشکیل اجتماعات و راه‌پیمایی‌ها، بدون حمل سلاح، به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد آزاد است»، فراهم کردن بستری برای بیان اعتراضات و سوگواری مردم برای این سانحه، می‌تواند مرهمی باشد برای خانواده‌ها و مردمی که از حادثه عزادارند.
«برگزاری آیین تشییعی در شان شهدای این حادثه»، موضوعی بود که روز گذشته سردار سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم قول تلاش برای آن را به نمایندگان مردم داد؛ همچنین حجت نظری، عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز در صفحه توییتر خود اعلام کرد که صبح دیروز در جلسه صحن علنی شورا، از شورای تأمین استان و نیروی انتظامی درخواست کرده تا محلی برای برگزاری سوگواری فراهم شود.
منصوری: پیشنهاد گروه‌های سیاسی اجتماعی نباید جدا از خانواده کشته‌شدگان باشد
آذر منصوری، فعال سیاسی اصلاح‌طلب و عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت ایران در این باره به خبرنگار سیاسی ایرناپلاس می‌گوید: در درجه اول آنچه که باید به آن توجه کرد، خواست خانواده‌های کشته‌شدگان این سانحه است و پیشنهاد گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نباید جدا از خانواده آن عزیزان باشد.
منصوری ادامه می‌دهد: ما در شرایطی هستیم که تعداد قابل توجهی از ملت ایران و خانواده این عزیزان، سوگوار این اتفاق هستند به‌خصوص با خبر دیروز که گفته شده این اتفاق ناشی از یک خطای انسانی بوده است. بعد از این خبر، این سوگواری و غم دوچندان شد و باعث اعتراض مردم هم شد. چنانچه رویکردها، جبران این خسارت و کمک به التیام آسیب‌دیدگان و قلب جریحه‌دار شده افکارعمومی، در کنار توجه به خشم جامعه باشد؛ باید به دنبال راهکاری برای ایجاد صبر و کاهش خشم آن باشیم. علاوه بر این نکته، مهم این است که جامعه ما به شدت مستعد التهاب و خشم است.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب اضافه می‌کند: اگر سیاست‌ها، جبران خسارت باشد باید مجموعه‌ای از رفتارها انجام شود که یکی از آنها، حمایت و همدردی جامعه و هم‌وطنان با خانواده‌های آسیب‌دیدگان است و حاکمیت می‌تواند در این زمینه پیش‌قدم باشد که به نوعی جلوی سوءاستفاده دشمنان را هم بگیرد.
این عضو شورای مرکزی حزب اتحاد ملت همچنین معتقد است: تدبیر مجموعه حاکمیت می‌تواند شرایطی فراهم آورد که خشم مردم فروبنشیند و با خانواده‌های این عزیزان هم همدردی شود. در کنار آن، این سانحه به خاطر خطای انسانی بوده و موجب شده جامعه خشمگین شود. در این شرایط جامعه باید احساس کند که پیام این خشم، از طرف حاکمیت شنیده می‌شود و بهترین پاسخ به این اعتراض و خشم جامعه این است که خاطیان این امر، محاکمه شوند، استعفا دهند و دست به اقداماتی بزنند که جامعه اعتماد کند.
او در ادامه تأکید می‌کند: امروز به مجموعه‌ای از اقدامات نیاز داریم؛ یکی از آنها این است که اعتراض موجود در جامعه با درایت و آرامش مدیریت شود، برای آن تدارک دیده شود و به هیچ‌وجه موجب مواجهه خشن با معترضین نشود. چنانچه مقدور است ظرفیت‌هایی فراهم شود که این همدردی جمعی برای خانواده‌ها صورت بگیرد.
غفوری‌فرد: بگذاریم مردم حرفشان را بزنند
حسن غفوری‌فرد، فعال سیاسی اصولگرا نیز در همین باره به ایرناپلاس می‌گوید: حادثه بسیار دردناکی اتفاق افتاد که برای همه مردم کشور گران بود و در جریان آن جوانان و نخبگان کشور، جانشان را از دست دادند و رئیس‌جمهور و دیگران هم تسلیت گفتند. مسئولان سپاه هم عذرخواهی و ابراز ناراحتی کردند؛ همین ناراحتی مردم را مقداری کاهش می‌دهد.
او همچنین معتقد است: بعید است اگر مردم بخواهند برای سوگواری و بیان انتقادات دور هم جمع شوند، اشکالی داشته باشد. مردم باید حرف خود را بزنند. ابراز عقیده براساس قانون اساسی آزاد است. مردم حق دارند نظرات موافق و مخالفشان را بگویند که چرا زودتر گفته نشد. شاید اگر زودتر علت این حادثه بیان می‌شد، این درد زودتر تسکین پیدا می‌کرد.
غفوری‌فرد تأکید می‌کند: سرمایه اجتماعی بزرگی بعد از تشییع سردار سلیمانی در کشور ایجاد شد، اما براساس این سانحه آسیب دید. امکان داشت اگر زودتر به مردم گفته شود، اعتماد مردم حفظ شود. خانواده‌هایی در این حادثه جوانان خود را از دست داده‌اند؛ اگر اشتباهی را که بعدا درباره آن صحبت کردند، همان روز اول می‌گفتند مردم این چنین خشمگین نمی‌شدند.
این فعال اصولگرا در ادامه اظهار کرد: همه ما باید به جای تسویه حساب‌های جناحی در جهت کاهش این آلام تلاش کنیم و به دیدن خانواده آنان برویم. باید جلساتی برگزار شود که مردم نظرات خود را بیان کنند. در دانشگاه‌ها نیز باید جلسات بحث برقرار شود و افراد نظرات خود را عنوان کنند.
تشییعی در خور شهدا
از سوی دیگر، یکی از موضوعاتی که این روزها به عنوان یک اقدام اولیه و واجب و ضروری برای جبران و کاهش آلام خانواده‌ها و مردم مطرح می‌شود، موضوع «برگزاری آیین تشییع» است؛ تشییعی که در خور شهدای این حادثه باشد.
روز گذشته سردار حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با حضور در جلسه غیرعلنی مجلس شورای اسلامی، ضمن ارائه گزارشی از حادثه شهادت جمعی از هموطنانمان در هواپیمای اوکراینی که به اشتباه هدف پدافند هوایی کشور قرار گرفته، تأکید کرد: «ما تلاش می‌کنیم که در شأن شهدا تشییع پیکر این عزیزان صورت گیرد؛ چراکه این عزیزان نمادهای شعائر ما هستند و باید مورد احترام و تکریم ما قرار بگیرند.»
این جملات همانقدر که همسو با دیدگاه‌های مردم، صاحب‌نظران و فعالان سیاسی اجتماعی و نشانه‌ای خوب از توجه نظام به بخشی از وظیفه خود در قبال این حادثه است، پرسش‌هایی را با خود به همراه دارد، که باید به آن توجه شود.
تردیدی نیست که برگزاری تشییع باشکوه برای این شهدا، یک مطالبه اساسی است که عزم جدی نظام برای برگزاری آن در قالب یک آیین ملی را می‌طلبد؛ نکته‌ای که احمد برجعلی رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی علامه طباطبایی نیز در گفت‌وگو با ایرنا بر آن تأکید کرده است.
برجعلی معتقد است: تنها راهکار فقط عذرخواهی و نیز ارائه توضیح دقیق درباره حادثه است و اینکه فضای عزاداری و سوگواری برای خانواده‌ها فراهم شود و دولت برای بزرگواران این حادثه مراسم رسمی، ملی، آبرومندانه و خوب بگیرد. وقتی خانواده‌های بازماندگان ببینند همه جامعه عزادار شده، التیام پیدا می‌کنند و این آرامش را به دیگران منتقل می‌کنند. افراد جان باخته در این حادثه هر کدام در ابعاد علمی و پژوهشی و دانشگاهی، همانند یک قاسم سلیمانی بودند.
در همین باره، علیرضا رئیسی، معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم به ایرنا گفته است: اکنون علاوه بر اینکه بیش از ۱۷۰ خانواده عزادار هستند، دانشجویان کشور هم عزادارند. باید اجازه دهیم علاوه بر خانواده قربانیان دانشجویان هم دور هم جمع شوند، عزاداری کنند و یاد دانشجویان از دست رفته را گرامی بدارند.
الزامات برگزاری تشییع متفاوت
اما در این میان باید توجه داشت که تشییعی که بناست برای این شهدا برگزار شود، با آیین‌های تشییعی که تاکنون در سطح ملی برگزار کرده‌ایم تفاوت‌های جدی دارد که در صورت بی‌توجهی به آنها، می‌تواند فرصتی دیگر برای التیام زخم‌ها و اعتراضات را از بین ببرد.
به نظر می‌رسد همانقدر که اصل برگزاری تشییع برای شهدای حادثه هواپیمای اوکراینی، واجب و ضروری است، داشتن درک درست از تفاوت‌های این تشییع نیز ضروری و لازم است. به هر تقدیر، مجموعه نظام باید به این مهم توجه داشته باشد که شهدایی که بناست بر دستان نظام تشییع شوند، هم نحوه شهادتشان با دیگر شهدا متفاوت است و هم دست‌کم بخشی از سوگواران آنها، دردی متفاوت از سوگواران دیگر شهدا بر دل دارند.
گروه‌های سیاسی و اجتماعی هم نباید از این فرصت برای تسویه حساب‌های جناحی بهره بگیرند و مجموعه حاکمیت نیز نباید، این مراسم را تبدیل به یک دورهمی همفکران سیاسی خود کند.
برای کسب آمادگی‌های لازم برای برگزاری این تشییع، ابتدا باید به این پرسش پاسخ دهیم که «هدف ما از برگزاری این تشییع چیست؟ ادای احترام به این شهیدان، همدردی با خانواده‌های آنها و افکارعمومی و جبران خطا یا به تعبیر برخی، صرفا در دست گرفتن مهار این تشییع در دستان حاکمیت؟»؛ پاسخ ما به این پرسش، هرچه باشد، مسیر ما را برای برگزاری آیین تشییع، متفاوت می‌کند و در نتیجه هر مسیری که انتخاب کنیم، نتیجه متفاوتی نیز کسب خواهیم کرد.