دسترسی به کتاب‌هایی که با تخفیف ۵۰ درصد فروخته می‌شوند، روزبه‌روز ساده‌تر از قبل می‌شود. این کتاب‌ها در بساط‌های کنار خیابان، ایستگاه‌های مترو، فضای مجازی و نمایشگاه‌های درون‌سازمانی به‌راحتی قابل خرید و فروش هستند. کتاب‌هایی که عمدتاً آثاری مثل اشعار کلاسیک حافظ، مولانا و سعدی یا ترجمه‌های متفاوت از کتاب‌های پرفروش سال هستند. البته نمی‌توان از کتاب‌های حوزه بهداشت و سلامت که فروش خوبی هم در این حوزه دارند، چشم‌پوشی کرد، اما با کمی توجه به محتوای کتاب‌های عرضه شده با تخفیف ۵۰ درصد، نام مترجمان و ناشران ناآشنا، خودنمایی می‌کند.
در حالی برخی کتاب‌ها در اماکن عمومی با تخفیف ۵۰ درصد یا بالاتر از آن فروخته می‌شوند که ناشران متفق‌القول از گرانی کاغذ شاکی هستند و مردم نمی‌توانند به دلیل قیمت بالای کتاب، این کالای فرهنگی را در سبد خرید خود داشته باشند. اینکه چطور در چنین شرایطی برخی ناشران که کسی از سابقه آنها خبر ندارد، می‌توانند طوری دخل و خرج خود را مدیریت کنند که کالای تولیدی خود، کتاب را با تخفیف ۵۰ درصد به فروش برسانند، مسئله‌ای است که همواره مورد سؤال بوده است.
کیفیت کتاب‌ها فدا شده است
هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران درباره کتاب‌هایی که با تخفیف ۵۰ درصدی به فروش می‌رسند به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در جایی که کتاب‌ها با ۵۰ درصد تخفیف به فروش می‌رسد، نخستین چیزی که نظر مخاطب را به خود جلب می‌کند، کیفیتی است که در روند تولید این کتاب‌ها فدا شده است. از سر و ته متن زده‌اند، اشتباه تایپی و محتوایی در آنها پیدا می‌شود. همه چیز در این کتاب‌ها حذف شده، فقط ساختار فیزیکی کتاب باقی مانده و گویی دستگاه کپی این کتاب را تولید کرده است.
گسترش کتاب‌هایی که با تخفیف ۵۰ درصد به فروش می‌رسند، بدون حمایت سازمان‌هایی مانند شهرداری که اجازه خرید و فروش این سبک کتاب را در ایستگاه‌های مترو و دیگر اماکن عمومی می‌دهد، ممکن نیست. به گفته حسن‌پور، مسئولان شهرداری و اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان سعی می‌کنند تفاوت کتاب‌هایی را که با تخفیف ۵۰ درصد به فروش می‌رسد با کتاب‌های اصلی روشن کنند. او ادامه داد: سعی شده تا به مخاطبان بفهمانیم وقتی کتابی با ۵۰ درصد تخفیف فروخته می‌شود، چطور تولیدکننده می‌تواند هزینه کاغذ و محتوا را تأمین کند؟ اگر به کیفیت کتاب‌ها توجه کنید به‌خوبی متوجه تفاوت خواهید شد. بدتر از کیفیتِ ظاهری، کیفیت محتوایی این کتاب‌هاست. بین متن سعدی و حافظ تفاوت بسیاری هست که بیشتر افراد می‌توانند این تفاوت را تشخیص دهند. کتاب را که ورق می‌زدم، دیدم اشعار حافظ و سعدی با هم قاتی شده‌اند. به این مسئله فکر کردم که آیا مردم با خواندن این کتاب، گیج نمی‌شوند؟
تخفیف ۵۰ درصدی شاید بتواند عاملی باشد که مردم را به سمت خرید آن کالا جذب کند. برخی فقط این سبک کتاب‌ها را می‌خرند و هیچ‌گاه خطی از آن را مطالعه نمی‌کنند. رئیس اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران، تنها امید را تهیه و خوانده نشدن این کتاب‌ها دانست؛ چرا که خواندن آنها موجب سردرگمی خواننده خواهد شد.
این تخفیف‌ها فریب مردم است
کمی جست‌وجو در فضای مجازی کافی است تا خیل عظیم کتاب‌هایی که با ۵۰ درصد تخفیف به‌فروش می‌رسند، به اندازه یک کلیک به سبد خرید نزدیک شوند. انتشارات گپ یکی از آنهاست و در صفحه نخست سایتی که در آن کتاب‌هایش را می‌فروشد، برای کتاب‌ها تخفیف ۵۰ درصد و حتی بالاتر در نظر گرفته شده است. علی‌اصغر علیزاده، مدیر انتشارات گپ با اعلام اینکه کتاب‌هایی در این انتشارات با تخفیف بالای ۵۰ درصد فروخته می‌شوند که تاریخ‌گذشته یا چند برگ از این کتاب‌ها مشکل داشته باشد، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در قسمت جزئیاتِ کتاب‌ها، اطلاعاتی درباره چرایی در نظر گرفتن تخفیف برای کتاب در نظر گرفته شده است.
به گفته مدیر انتشارات گپ، کتاب‌های این نشر، در حوزه علمی و دانشگاهی تهیه شده است، این در حالی است که کتاب‌های علمی و دانشگاهیِ تاریخ گذشته، عملاً بی‌مصرف بوده و برای کاربران دلیلی برای استفاده از آنها باقی نمی‌ماند. علیزاده در این‌باره توضیح داد: با این کار، مخاطبانِ خود را برای خرید کتاب تشویق می‌کنیم تا جلوی خمیر شدن کتاب گرفته شود. اگر کتاب‌هایی که تولید سال‌های جدید باشند، با تخفیف ۵۰ درصد فروخته شود، مشکل پیش می‌آید، این تخفیف‌ها فریب مردم است و کار درستی نیست. باید مدیران نشر در فروش، صادقانه رفتار کنند.
مدیر انتشارات گپ، با تأکید بر اینکه به افرادی که می‌خواهند کتاب با ۵۰ درصد تخفیف فروخته شود، از راه تلفن توضیح داده می‌شود، ادامه داد: الان تعداد کتاب‌هایی که با تخفیف ۵۰ درصد می‌فروشیم زیاد نیست، هنوز برخی کتاب‌ها را وارد چرخه معیوب نکرده‌ایم، ممکن است به باقی کتاب‌های سایت هم در آینده تخفیف بخورد.
خرید کتاب با تخفیف بالا به ناشران معتبر لطمه می‌زند
به گفته علی‌بیک، مدیر فروش انتشارات مروارید، تأثیر فروش کتاب با تخفیف بالا بر فعالیت ناشران، از دو حوزه قابل بررسی است. او توضیح داد: در این حوزه کتاب را با کیفیت نازل از نظر کیفیت چاپ و صحافی به فروش می‌رسانند، زیرا درصد بالای آنها از کتاب‌هایی هستند که حق مؤلف ندارند، مانند حافظ، شمس و ... یا کتاب‌هایی که ترجمه هستند، اما ترجمه‌ای که از جمع‌آوری چند ترجمه از یک کتاب تهیه شده باشد، مشخص است که ترجمه خوبی نخواهد بود. این کتاب‌ها پر از غلط و اشتباه تایپی هستند و همین مسئله است که موجب شده ناشر بتواند آنها را با قیمت پایین منتشر کند.
به گفته مدیر فروش انتشارات مروارید، قشر فرهنگی و مردم ما برای خرید فرهنگی خود، سقفی در نظر گرفته‌اند که اگر آن سقف پر شود، بیشتر از آن نمی‌توانند هزینه کنند. او ادامه داد: این روند به کتاب‌هایی که اصل و در دسترس هستند، صدمه وارد می‌کنند. کتاب‌هایی که با تخفیف‌های ۵۰ درصدی در نظر گرفته می‌شوند، در اماکن پررفت و آمدی مانند مترو یا نمایشگاه‌های اداری و درون‌سازمانی در جایی که دسترسی افراد به آن آسان باشد، به فروش می‌رسد. شاید افرادی که از این اماکن، کتاب خریداری می‌کنند، بدون توجه به اینکه کتاب اصلی است و فقط با در نظر گرفتن درصد تخفیف، کتاب را خریداری می‌کنند، رفتاری که به ناشران معتبر لطمه می‌زند.
روند تولید کتاب‌هایی که با ۵۰ درصد تخفیف عرضه می‌شوند، با وجود مشکلات محتوایی و ساختاری که دارند، قابل پیگیری نیست. علی‌بیک در این‌باره توضیح داد: زمانی بود که کتاب اصلی را کپی می‌کردند، این کتاب قاچاق و تولید آن قابل پیگیری بود؛ اما الان متأسفانه ناشرانی هستند که کتاب را با مترجمی ارائه می‌دهند که نام و کارش مشخص نیست. یعنی مجوز نشر و اجازه وزارت فرهنگ و ارشاد را برای چاپ کتاب دارد. این روند باعث شده از لحاظ قانونی نتوانیم کاری انجام دهیم. کتابی که قاچاق شده باشد، قابل پیگیری قانونی از راه اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان و وکیل اتحادیه است. اما کتاب‌هایی که با ۵۰ درصد تخفیف ارائه می‌شوند، کتاب‌هایی هستند که از لحاظ قانونی منعی برای چاپ ندارند و باید در مراحل بالاتر و در اعطای اجازه نشر به آن ناشر و مجوز چاپ کتاب اقدام شود تا کتاب به مراحل تولید نرسد و ناشر مورد تنبیه قرار گیرد. تا زمانی که تولید و نشر دولتی با مجوز ادامه پیدا کند، اینکه بخواهند جلوی گسترش این کتاب‌ها را بگیرند یا به آنها اجازه فروش ندهند، کاری بی‌معنی است.
ابعاد حقوقیِ جلوگیری از تخفیف بالا در نمایشگاه کتاب بررسی شود
انتشارات گپ به فروشگاه‌هایی که در مترو مستقر هستند کتاب نمی‌دهد، اما تا زمانی که فروش کتاب با تخفیف بالا در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ممنوع نبود، در این نمایشگاه با تخفیف بالا، کتاب می‌فروخت. علیزاده گفت: از سال ۸۵ تا حال در همه دوره‌های نمایشگاه بین‌المللی کتاب شرکت کردیم، اما چند دوره است که تخفیف را محدود کرده‌اند و اجازه نمی‌دهند بیش از ۳۰ درصد تخفیف دهیم. کتاب‌هایی را که در دپو مانده است، در نمایشگاه کتاب با تخفیف بالا می‌فروشیم. چند دوره است که نمایشگاه اجازه چنین کاری نمی‌دهد، به نظرم این کار درستی نیست. در واقع اگر حقوقدان بخواهد به این مسئله وارد شود، باید ابعاد حقوقی این مسئله را بررسی کنند، زیرا دیگران نمی‌توانند برای ناشر تعیین تکلیف کنند. سرمایه‌گذار کالایی تولید کرده و می‌تواند کالای خود را به هر قیمتی بفروشد، بازار عرضه و تقاضا است که می‌تواند این قیمت را کنترل کند.
این ناشر در شرایطی ارائه تخفیف بالا برای فروش کالای تولید خود را حق دانست که با وجود قوانین، هنوز هم در هر دوره از نمایشگاه کتاب، چندین غرفه به دلیل ارائه تخفیف بالا تعطیل می‌شوند، کتاب‌سازی و ترجمه موازی هنوز میان ناشران رواج دارد. علیزاده در این‌باره توضیح داد: آنهایی که تقلب می‌کنند مجرم و محکومند و بحث آنها جداست. متولیان صنف نمی‌توانند جلوی ناشری را بگیرند که بخواهد در نمایشگاه کتاب، مال خود را با ۹۰ درصد تخفیف بفروشد. برای مثال من به‌عنوان ناشر، مشکلات اقتصادی و نیاز به پول دارم. این سرمایه‌گذاری خودم است، که می‌توانم با چند درصد تخفیف یا حتی رایگان، کالای تولیدی خود را بفروشم، چرا باید جلوی مرا بگیرند؟ مگر در سرمایه‌گذاری من کسی مشارکت کرده که الان برای من تصمیم‌گیری می‌کنند؟
تخفیف از نظر زمان و مقدار باید قانونمند باشد
آیا ناشران می‌توانند کتاب‌های تولیدی خود را با هر تخفیفی که در نظر دارند، بفروشند؟ امیر علی‌بیک، مدیر فروش انتشارات مروارید در این‌باره به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: فروش کتاب با تخفیف بالا و همچنین زمانی که محدودیتی برای آن در نظر گرفته نشده باشد، از نظر قانونی مشکل دارد. بر اساس قانون نظام صنفی، تخفیف گذاشتن روی کالا قانونی دارد و فقط می‌تواند در مدت زمانی از سال انجام شود و مبلغ خاصی هم می‌تواند باشد که همه زیر نظر اتاق اصناف بررسی می‌شود. نمی‌توان گفت که مال فردی است و به دیگران ربطی ندارد.
گزارش از آیدین پورخامنه