اختلال در نظام اطلاع رسانی کشور
حجت الله عباسی، استاد دانشگاه در حوزه ارتباطات و رسانه به ایرناپلاس می گوید: در عصر کنونی بازیگری و کنشگری روی بال رسانه ها انجام می شود و نمی توان تصمیمات بزرگ را بدون استفاده از ظرفیت رسانه ها پیش برد. در رابطه با این موضوع نیز، رسانه ها می توانستند آینه ای برای بازتاب افکار عمومی شوند. اما بی توجهی به آن خلایی بزرگ ایجاد کرد. دولت و سایر نهادهای تصمیم گیر و رسانه های جریان اصلی از جمله صداوسیما، مطبوعات و خبرگزاری ها و سایت های اینترنتی حداقل یک ماه قبل از ۲۵ آبان که چنین تصمیم مهمی به اجرا گذاشته شد، می بایست در اشکال و قالب های مختلف رسانه ای، این بحث را به صورت مستمر با افکار عمومی در میان می گذاشتند تا یک اقناع عمومی ایجاد شود. در این رخداد ملی اختلالی در نظام اطلاع رسانی وجود دارد که پیش از رخداد، حین و بعد از آن به چشم می خورد.
وی همچنین معتقد است موضوع مدیریت سوخت به همگرایی وسیع و اجماع عمومی نیازمند است، نه اینکه برخی مسئولان کشور و رسانه های جریان اصلی به شکل های مختلف از چنین تصمیم سرنوشت سازی خود را کنار بکشند.
ابهام در حادثه آبان ماه؛ دلیل توجه رسانه های بین المللی
او در ادامه بیان می کند که «ابهام» یکی از نکاتی است که خبرنگاران به عنوان سوژه موضوعات خود از آن استفاده می کنند. وقتی در مسأله ای ابهام وجود داشته باشد، رسانه ها به سراغ آن می روند. در رابطه با این مسأله نیز قوای سه گانه و دیگر نهادها و رسانه های جریان اصلی تا کنون وحدت نظری در رابطه با ماجرا نداشته اند. به گونه ای که درباره جان باختگان گاهی می گفتند هنوز مشخص نشده است، یا اینکه اطلاعات درحال تفکیک و جمع آوری است و یا بهانه های دیگر. با وجود این نوع ابهام ها، طبیعی است که این مسأله مورد توجه خبرگزاری های بین المللی قرار بگیرد.
این مدرس حوزه ارتباطات همچنین اضافه می کند که هر چقدر ابهام یک مسأله بیشتر شود حساسیت خبرگزاری های داخلی و خارجی نیز بیشتر می شود و این موضوع نیز فقط مربوط به جان باختگان نیست. بلکه موضوعاتی مثل تعداد مجروحان ، بازداشت شدگان و میزان خسارات ناشی از قطع اینترنت نیز مورد توجه افکار عمومی بوده و البته همچنان در ابهام قرار دارد.
خبر رویترز بیشتر به نیت خوانی شباهت دارد
این استاد دانشگاه همچنین می گوید علاوه بر اینکه انتشار خبر رویترز، به دلیل کم کاری رسانه های کشور رخ داده است؛ گزینه دومی هم وجود دارد که نباید آن را رد کرد و آن اینکه خبرگزاری های بین المللی، از مجموعه تاکتیک های رسانه ای در راستای جنگ روانی استفاده می کنند.
او در توضیح اینکه بیش از ۱۵۰ تاکتیک جنگ روانی در رسانه های خبری استفاده می شود، تصریح می کند: در خبری که خبرگزاری رویترز منتشر کرده است، این خبرگزاری از تاکتیک ترکیبی جنگ روانی بهره برده است. از تاکتیک های «محک زنی» و «بازگشتی» استفاده کرده تا واکنش مسئولان کشور را نسبت به آمار و ارقام اعلامی بسنجد. همچنین در این گزارش برای اعتبار بخشیدن به محتوای خبر و مستند کردن آمارها از تاکتیک هایی مانند «منابع ناشناس»، «منبع نقاب دار» و تاکتیک «مجاری مخفی» استفاده شده است. علاوه بر این یکی دیگر از تاکتیک هایی که در این خبر بکار گرفته شده تاکتیک «تظاهر به بی طرفی» بوده و با چینش زیرکانه اطلاعات خبر، سالادی درست کرده اند که به ذائقه خودشان خوش بیاید.
این مدرس حوزه ارتباطات با تأکید بر اینکه او نمی تواند درباره آمار و ارقامی که خبرگزاری رویترز منتشر کرده است، اظهار نظر کند و بگوید که صحت دارد یا خیر؛ اضافه می کند که در مجموع این خبر در دایره عملیات جنگ روانی اتفاق افتاده است و بیشتر به نیت خوانی و شعبده بازی شباهت دارد.
عباسی همچنین در پاسخ به این پرسش که آیا این خبر مورد پذیرش افکار عمومی مردم داخل و خارج از کشور قرار می گیرد، بیان می کند: باور پذیری خبرها به یک سری متغیرهای مستقل و مداخله گر وابسته است که به راحتی هر رسانه ای نمی تواند هر مطلبی را منتشر کند و مردم آن را بپذیرند. یکی از این متغیرها، مربوط به عملکرد رسانه های جریان اصلی است. باید بررسی کرد مردم به چه میزان به رسانه های عمومی اعتماد دارند و اعتبار آنها را پذیرفته اند یا خیر؟ اگر اعتبار رسانه های شما پایین آمده باشد و رسانه ها مرزهای بی طرفی را پشت سر گذاشته باشند، طبیعی است که این آمارها خریدار داشته باشد.
او در ادامه می گوید: رسانه های جریان اصلی اگر از مرزهای بی طرفی عدول کنند، موجب پایین آمدن اعتبارشان میان مردم می شود و این موضوع طبیعی است. زیرا انسان به مصرف اطلاعات و اخبار نیازمند بوده و این نیاز هم خیلی برایش ضروری است.
عباسی همچنین اظهار داشت: اعتبار رسانه و اعتماد مخاطبان هم دفعتا اتفاق نمی افتد و پروسه ای طولانی است. اخبار مربوط به رخداد آبان ۹۸ نقطه شروع و توقفش یک مقطع زمانی خاص نیست و در زمره رخدادهایی پهنا دامنه و به لحاظ خبری تداوم دار است. به طوری که در چهل روز گذشته رسانه ها همچنان روی این مسأله حساس هستند و درباره آن خبر و گزارش کار می کنند. سرشت رویدادهای این چنینی، این گونه است که به هر بهانه خبری مرتبط با رویداد به تداوم زمانی آن افزوده می شود و تعیین نقطه زمان پایانی کار ساده ای نیست.
این مدرس حوزه ارتباطات در پاسخ به این پرسش که چرا یک خبرگزاری بین المللی باید اعتبار حرفه ای خود را فدای انتشار یک خبر دروغین کند؟، توضیح می دهد: اگر این پیش فرض را بپذیریم و اطلاعاتی که رویترز منتشر کرده است را دروغ بزرگ بدانیم، منابع خبری ما باید تناقض های رفتاری و گفتاری این خبرگزاری را درباره رخدادهای گوناگون بین المللی افشا کنند و همچنین با دادن اطلاعات موثق و حرفه ای و نه منفعلانه درباره رخداد آبان۹۸، اعتبار این خبرگزاری را به چالش بکشند. او در ادامه می گوید: به هر روی خبرگزاری های بزرگ دنیا مانند خبرگزاری رویترز به دلیل زیرساخت های مناسبی که در سراسر دنیا دارند، اخبار رسانه های بین المللی را تأمین می کنند و بنابراین طبیعی است که نسبت به بحران های دیگر کشورها حساس باشند و به دستور کارسازی بپردازند.
ضرورت وجود اتاق فکر رسانه های جریان اصلی
وی در پایان گفت: ممکن است که این خبرگزاری مانند خیلی از خبرگزاری های داخلی و خارجی به دستور کارسازی بپردازد تا شرایط را جوری فراهم کند که همه در زمین آنها بازی کنند و از آنجا که این رخداد آبان ۹۸ در زمره خبرهای پهنا دامنه است، دور از انتظار نیست که در آینده هم خبرهای مشابه دیگری منتشر شود و به این نیاز دارد که ما چگونه با آنها مواجه شویم. در همین راستا باید برای برنامه ریزی و سیاستگذاری رسانه ای صحیح، اتاق فکر با حضور رسانه های جریان اصلی در کشور تاسیس شود. باید در هر مرحله ای از این رخدادها، مشخص شود اگر اقدامی نباید صورت گیرد و رسانه ها باید سکوت کنند، جایگزین آنها چیست.