مراسم اختتامیه دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، بیست‌وسوم آذرماه در تالار قلم کتابخانه ملی برگزار شد. حواشی این دور از جایزه جلال تا آخرین روز و حتی پس از مراسم اختتامیه ادامه داشت. با اینکه در هفت دوره اخیر، با مدیریت مهدی قزلی به‌عنوان دبیر اجرایی و مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی، این جایزه با نظمی بیش از دوره‌های پیشین برگزار شد، اما در هیچ دوره‌ای نتوانست بدون حواشی باقی بماند.
کناره‌گیری قباد آذرآیین، نویسنده رمان «فوران» از کاندیداتوری در بخش رمان جایزه جلال یکی از مسائلی بود که خبرساز شد. محمدرضا شرفی‌خبوشان، دبیر علمی دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد درباره انصراف این کاندیدا از جایزه جلال به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: انصراف در بخش اعلام نامزدی بود و تصمیم نویسنده بود. نمی‌توانیم دلایل او را بسنجیم؛ هرکس حق دارد این نامزدی را بپذیرد یا نه. فکر نمی‌کنم انصراف از نامزدی اهمیت زیادی داشته باشد، بلکه انصراف از دریافت جایزه است که اهمیت دارد، انصراف مسئله‌ای معمولی در بخش نامزدی است.
به دلیل انصراف رمان فوران بود یا نظر داوران، در هر صورت دوازدهمین دوره جایزه جلال در بخش داستان کوتاه و رمان اثر برگزیده نداشت و به تقدیر از نویسندگان بسنده کرد. شرفی‌خبوشان با بیان اینکه تصمیم برای انتخاب رمان برگزیده به نظر داوران بازمی‌گردد، گفت: داوران در این بخش اثری را نیافتند که به مجموع معیارهایی که در نظر داشتند، نزدیک شده باشد. ضمن اینکه همه آثار را بررسی می‌کنند و به نامزدها اهمیت می‌دهند و با اعلام تقدیری انتخاب خود را بیان می‌کنند. با این رویه خواستند اعلام کنند که اثری نتوانسته به شرایط لازم برای اثر برگزیده جایزه ملی نزدیک شود. این نتیجه‌گیری می‌تواند پیامی داشته باشد تا به کیفیت آثار در سال‌های بعد کمک کند یا باعث شود ادبیات داستانی ما حرکتی رو به جلو داشته باشد.
سنِ جوانِ داوران از ویژگی‌های خوب جایزه جلال بود
نکته دیگری که به‌عنوان نقد در دوازدهمین دوره جایزه جلال اعلام شد، کم‌اطلاعی داوران بود. دبیر علمی دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد با تأکید بر اینکه داوران به کار خود مسلط بودند، افزود: داوران در حوزه‌ای که قضاوت به آنها سپرده شده بود دقت به خرج دادند، از تجربیات و دانش خود استفاده کردند. این انتقادات به‌دلیل سن جوان داوران بود. جوانی برخی از داوران از ویژگی‌های خوب این جشنواره بود؛ یعنی کار ارزشمندی که هیئت علمی انجام دادند و به جوانان اعتماد کردند. در این دوره در هر هیئت یک فرد جوان به‌همراه پیشکسوتان فعالیت کرد. برای جامعه ادبی، تربیت داوران جوان، امیدبخش است و نشان می‌دهد هیئت علمی به‌جایی رسیده است که نشاط را به‌جامعه ادبی تلقین کند و باعث حرکت روبه‌جلو شود.
احتمال ادغام مؤسسات معاونت فرهنگی که یکی از آنها بنیاد شعر و ادبیات داستانی است، وقتی با حاشیه‌های برگزاری جایزه جلال همراه شد، برای برخی شک پایان یافتن جایزه جلال در دوازدهمین دوره را مطرح کرد. شرفی‌خبوشان با اشاره به قولی که محسن جوادی، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه دوازدهمین دوره جایزه جلال داد، بیان کرد: جایزه جلال همچنان ادامه پیدا می‌کند و این ادغام ربطی به جایزه جلال نخواهد داشت. امکان دارد که این جایزه در بخش اجرایی جایزه جلال در صورت ادغام، به عهده گروهی دیگر قرار داده شود، اما این به معنی پایان یافتن جایزه جلال نیست.
دوازدهمین دوره جایزه جلال در بخش رمان برگزیده نداشت
بر اساس اعلام هیئت داوران دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد برگزیدگان این رویداد ادبی در بخش «نقد ادبی» کتاب‌های «نظریه و نقد ادبی» نوشته حسین پاینده و «بومی‌سازی رئالیزم جادویی» اثر محمد و محسن حنیف به‌طور مشترک به‌عنوان اثر برگزیده این بخش انتخاب و معرفی شدند. همچنین کتاب «درباره مانایی و مینایی» از احمد شاکری به‌عنوان اثر شایسته تقدیر بخش نقد ادبی شناخته شد. در بخش داستان کوتاه هیئت داوران اثری را برگزیده اعلام نکرد و مجموعه داستان «افتاده بودیم در گردنه حیران» شایسته تقدیر اعلام شد. در بخش رمان و داستان بلند هیئت داوران کتاب «دور زدن در خیابان یک‌طرفه» اثر محمدرضا مرزوقی و کتاب «وضعیت بی‌عاری» نوشته حامد جلالی را شایسته تقدیر معرفی کردند. در بخش مستندنگاری کتاب «قطارباز» نوشته احسان نوروزی شایسته تقدیر شناخته شد و کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» نوشته محسن کاظمی عنوان برگزیده را به‌دست آورد.
صابئین هم اهل کتاب هستند
رمان «وضعیت بی‌عاری» که در دوازدهمین دوره جایزه جلال شایسته تقدیر اعلام شد، خارج از حاشیه‌های این جایزه نبود. درباره این رمان نقدهای بسیار شده، زیرا در آن درباره دین صابئین مندایی صحبت شده است. نقدها در شرایطی بر این رمان شایسته تقدیر وارد می‌شود که ناشر وضعیت بی‌عاری «شهرستان ادب» است. حامد جلالی، نویسنده رمان وضعیت بی‌عاری به خبرنگار ایرناپلاس دراین‌باره توضیح داد: آیا کتابی که یک شخصیت مسیحی دارد، در ایران تا به حال چاپ نشده است؟ آیا بحثی روی آن شده است؟ آیا تا به حال شنیده‌اید که کسی از شخصیت مسیحی کتابی بپرسد؟ به یاد دارم سریال تلویزیونی را که یک شخصیت یهودی داشت و حسن فتحی آن را کار کرده بود. در این سریال یک پسر مسلمان، عاشق دختری یهودی می‌شود و در ایران به خاطر او به زندان می‌رود و ... درباره اینها بحثی نداریم، زیرا عرف جامعه ما پذیرفته است که آنها اهل کتاب هستند. در حالی که متأسفانه خیلی‌ها از اینکه صابئین هم اهل کتاب هستند، آگاهی ندارند. به اهل کتاب پرداختن اشکالی ندارد و گواه من فتوای مقام معظم رهبری است که صابئین را اهل کتاب دانسته‌اند. وقتی گروهی اهل کتاب هستند پرداختن به آنها اتفاقاً کاری دینی است.
این نویسنده با بیان اینکه یکی از شخصیت‌های رمانش از صابئین مندایی است، ادامه داد: شخصیت در این رمان زندگی می‌کند. پس ما برخی از آداب و رسوم آنها را می‌بینیم و این‌گونه نبوده که من با این رمان بخواهم تبلیغ دینی بکنم. نکته مهم‌تر این است که دین صابئین مندایی، تبلیغ ندارد، یعنی تبشیری نیست، مانند یهودیان اینها تبلیغ ندارند. من به‌عنوان یک مسلمان نمی‌توانم تبلیغ این دین را کنم و این کاری بیهوده است.
به گفته جلالی، در کتاب وضعیت بی‌عاری، شیخ ابوالقاسم، شخصیتی مسلمان، عاشق امام و انقلاب است و برای آنها زندگی خود را رها می‌کند و به خوزستان می‌رود یا آیت‌الله شیخ عبدالرسول قائمی که شخصیت بارز انقلابی در رمان اوست، حضور فیزیکی و مؤثر دارد و انسان‌های اطرافش را انقلابی می‌کند. یک شخصیت هم مندایی است و رفتارهای خاص خود را دارد. جلالی تأکید کرد: محل اشکال را متوجه نمی‌شوم.