گردشگری یکی از جاذبه‌های فرهنگی است که با محدودیت‌های به‌وجود آمده برای صادرات نفت، در سال‌های آینده نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ایران خواهد داشت. یکی از مسائل در توسعه گردشگری استفاده از راهنمای مجرب است، مسئله‌ای که تا به امروز برای انجام آن تلاش بسیار شده، اما اجرایی نشده است. در روزهای اخیر، با دستور وزیر گردشگری و میراث فرهنگی، فعالیت راهنمایان غیرمجاز در اماکن تاریخی ممنوع شد. برای جلوگیری از فعالیت غیرمجاز افرادی که مجوز و کارت راهنما ندارند، استان یزد برای نخستین‌بار با نصب تابلوی هشدار با عنوان «ارائه توضیحات فقط با راهنمای دارای کارت رسمی گردشگری مجاز است» در پنج بنای تاریخی به دو زبان فارسی و انگلیسی، گردشگران را متوجه غیرقانونی بودن این اقدام کرد.
به گفته محسن حاج‌سعید، رئیس هیئت مدیره کانون راهنمایان گردشگری ایران، با همکاری معاون میراث فرهنگی و معاون گردشگری این وزارتخانه به اداره‌های کل استانی در کشور اعلام شده است، از این پس باید راهنمایان گردشگری برای انجام فعالیت‌های خود مجوز داشته باشند و کارت راهنمای خود را به مسئولان مربوطه در ابنیه تاریخی نشان دهند، در غیر این صورت از ورود آنها به ابنیه تاریخی و فعالیتشان به‌عنوان راهنما جلوگیری خواهد شد. جرم‌انگاری این موضوع باید توسط معاونان وزارتخانه دنبال شود اما اکنون معاون میراث فرهنگی باید این دستور را پیگیری کند. افرادی که در بناهای تاریخی نگهبان، مدیر و ... هستند می‌توانند از فعالیت راهنماهای غیرمجاز و آنهایی که کارتی در اختیار ندارند، جلوگیری کنند.
کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور، حدود ۱۰ سال برای شکل‌گیری این ممنوعیت، تلاش کرده است. سیده‌مهسا مطهر، دبیر این کانون درباره چگونگی این روند به خبرنگار ایرناپلاس توضیح داد: این اتفاق یک حداقل و نیاز به آن کاملاً طبیعی است. در آیین‌نامه راهنمایان مصوب هیئت وزیران کشور، همچنین در تعریف راهنما از فدراسیون جهانی راهنما به‌وضوح بیان شده است: راهنما کسی است که اجازه کار از سازمان متولی- در ایران وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی- را داشته باشد. اجازه کار در قالب کارت به اعضا، اعطا و سالی یک بار تمدید می‌شود. اگر عملکرد فرد در آن مدت مشکل داشته و نتوانسته باشد شرایط خاص را احراز کند، کارت او تمدید نمی‌شود. برای دریافت کارت باید یک دوره حداقل ۶ تا ۱۰ ماهه -بسته به فشردگی ساعت کلاس‌ها- بگذرانند. در این دوره دروس فرهنگی و طبیعت‌گردی مرتبط با فعالیتی که می‌خواهند انجام دهند، به راهنمایان آموزش داده می‌شود. از کلیه دروس امتحان گرفته می‌شود؛ به‌صورتی که دو مرحله آزمون شفاهی و فنی و یک مرحله آزمون جامع کلی را پشت سر می‌گذارند. پس کسی که این کارت را دریافت کرده، کسی نیست که به‌صورت سلیقه‌ای توانسته باشد کارت راهنمایی را دریافت کند. بنابراین اگر کسی بخواهد درباره آثار باستانی میراث فرهنگی و میراث ملموس و ناملموس ما صحبت کند، از قبل آموزش دیده و به او راهنمای مجاز گفته می‌شود.
راهنمای غیرمجاز کار راهنمای مجاز را به‌خطر می‌اندازد
در قانون توسعه ایرانگردی و جهانگردی، به وضوح گفته شده افرادی مجاز به انجام فعالیت گردشگری هستند که مجوز کار داشته باشند. در سال ۷۴ این قانون تصویب شده، اما تابه‌حال درباره راهنمایان اجرا نشده است. سال‌هاست که وزارتخانه به راهنمایانِ مجاز، کارت می‌دهد، ۱۲ هزار راهنمای کارت‌دار در ایران فعالیت می‌کنند. در این تعریف به افرادی که کارت ندارند، راهنمای غیرمجاز و به‌تبع آن، قاچاقچیان گردشگری گفته می‌شود. مطهر درباره تأثیر فعالیت راهنماهای غیرمجاز گفت: آنها مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند، زیرا تخصص لازم را ندارند، آموزش لازم را ندیده‌اند، در انتقال مفاهیم میراثی، در مدیریت تور و همچنین در ایجاد خاطره که محصول گردشگری است، مشکل دارند. نمی‌گویم افرادی که کارت دارند به‌صورت تمام و کمال کار خود را انجام می‌دهند، اما افرادی که بدون تخصص تصمیم به انجام این کار گرفته‌اند، باعث از بین رفتن موقعیت شغلی راهنماهای مجاز می‌شوند.
مشکلی که راهنماهای غیرمجاز در گردشگری ایجاد می‌کنند، محدود به آسیب به همکاران ایرانی آنها نیست، این روند ابعاد جهانی دارد چراکه به گفته مطهر دیده شده است گروه‌هایی از کشور چین، یک بار با راهنمای ایرانی همراه شده و صدا را ضبط کرده‌اند و بارهای بدون حضور راهنمای ایرانی گروه را همراهی می‌کنند. او توضیح داد: نمی‌دانیم که این راهنما چه توضیحی از ایران ارائه می‌دهد. این رفتار از لحاظ امنیتی نیز مسئله دارد و از نظر انتقال دانش احتمال خطا وجود دارد. کسی که سرپرستِ تور است نمی‌تواند به‌عنوان راهنما فعالیت کند؛ این دو فعالیت، دو تعریف متفاوت دارند. خیلی‌ها فکر می‌کنند راهنما همان سرپرستِ تور است. با توجه به اینکه تعداد تورها این روزها کم است -حتی اگر زیاد هم بود- یک فرد خارجی اجازه ندارد در ایران، کشور را برای دیگران توضیح دهد. این فعالیت مخالف قانون است و در هیچ جای دنیا اتفاق نمی‌افتد. مثلاً در کشورهایی مانند ایتالیا، فرانسه یا ترکیه اگر در سایت‌های تاریخی بخواهید برای دیگران به‌عنوان راهنما چیزی را توضیح دهید، شامل جریمه‌های نقدی سنگین خواهید شد و گاهی بازداشت می‌شوید. در ایتالیا راهنمایی که در رم آموزش دیده است، خاص فعالیت در رم است و اجازه ندارد واتیکان را توضیح دهد؛ زیرا فعالیت راهنما کار تخصصی است.
بحث منافع کشور مطرح است
به گفته دبیر کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری سراسر کشور، این صنف چند وظیفه دارد؛ از جمله احقاق حق و حقوق این صنف طبق ماده ۱۳۱ قانون کار وظیفه این انجمن است. او ادامه داد: وظیفه داریم بر اتفاقاتی که در رابطه با صنف ما می‌افتد نظارت کنیم. برای ممنوعیت فعالیت راهنماهای غیرمجاز در اماکن تاریخی پیگیری کردیم. سال‌هاست توسط انجمن‌های صنفی استان‌ها، به‌صورت داوطلبانه، فعالیت استان‌های مختلف را بازرسی می‌کنیم. این حرکت را از سال ۹۰ در استان تهران شروع کردیم و باعث شد بسیاری از راهنماهای غیرمجاز کارت بگیرند. در استان‌های دیگر مانند اصفهان، این فعالیت شروع شد، نکته این است که در صنف به‌دلیل فعالیت داوطلبانه نمی‌توان همیشه همه‌جا حضور داشت، پس باید کاری کنیم که فعالیت غیرمجاز راهنما، جرم‌انگاری شود. ماده هفت تبصره دو قانون توسعه ایرانگردی و جهانگردی می‌گوید کسی که بدون مجوز فعالیت می‌کند مجرم است و بین پنج تا ۱۰ میلیون تومان – نوشته شده در سال ۷۴- جریمه می‌شود، با توجه به تورم قانون باید به‌روزرسانی شود. همچنین ماده ۱۷۸ قانون کار می‌گوید اگر کسی ممانعت از فعالیت کارگری کند –طبق ماده دو قانون کار راهنمای گردشگری، کارگر است- با توجه به امکاناتی که در دسترس است به یک تا ۱۲۰ روز حبس تعزیری و به ۴۰۰ روز -طبق روزمزد کارگر- جریمه می‌شود. پس فرد از دو زاویه مجرم است.
مطهر با اشاره به کم‌آبی، مشکلات کشاورزی و وضعیت فروش نفت در ایران توضیح داد: امروز باید از حرفه خود صیانت کنیم تا برای کشور درآمد پایدار داشته باشیم. چالش بعدی، بحث اجرایی کردن این قانون است. در گردشگری در مرحله‌ای هستیم که ایجاد حق می‌کنیم و کلی راه تا عملی شدن آن باید طی شود. پیشنهاداتی برای اجرایی شدن آن به وزارت کار ارائه داده‌ایم. برای جرم‌انگاری این مسئله راهکارهای مختلفی وجود دارد که نیازمند مذاکرات متعدد است. در تعدادی بنا در استان‌های یزد، اصفهان و فارس، به‌عنوان نمونه این اتفاق افتاده است. در صنف تلاش می‌کنیم تا این روند به کل کشور گسترش یابد. ما حرکتی را شروع کردیم؛ امیدواریم این اتفاق در همه استان‌های کشور گسترش یابد، در همه استان‌ها حداقل ۵ یا ۶ تابلو برای جاذبه‌هایی که شاخصه استان یا شهر هستند، قرار بگیرد. همچنین این قانون باید ضمانت اجرایی داشته باشد تا برای همکارانمان امنیت شغلی نسبی ایجاد کنیم.