از گم شدن تا پیدا شدن «حامد آس»
چند روز پیش در اتفاقی عجیب، جوان کرولال ایلامی توسط پلیس شهرستان خرم‌آباد دستگیر و از آنجا که قادر به تکلم و بیان واقعیت به مأموران نیروی انتظامی نبود، به اشتباه وی را به همراه جمعی از افغان‌ها به کشور افغانستان فرستادند. محمدکریم جاسمی یکی از بستگان این جوان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا، در تشریح جزئیات این ماجرا گفت: «حامد آس» ساکن بخش مهر شهرستان ملکشاهی ایلام که به طور مادرزاد کرولال است، در تاریخ بیستم آبان گذشته به قصد زیارت امام رضا(ع)، خانه را بدون اطلاع والدینش ترک می‌کند که در شهرستان خرم‌آباد استان لرستان توسط عوامل انتظامی کلانتری ۱۲ این شهرستان به عنوان تبعه افغان دستگیر می‌شود.
وی ادامه داد: پس از مراحل قانونی، دادستان خرم‌آباد وی را به اردوگاه ابراهیم‌آباد محل اسکان اتباع افغان در شهرستان اراک منتقل می‌کنند. جاسمی اضافه کرد: پس از چند روز حامد را از طریق مرز تایباد به کشور افغانستان منتقل می‌کنند که البته در طول این مدت خانواده این جوان و بنده از طریق کلانتری استان ایلام پیگیر مفقود شدنش بودیم. وی گفت: سرانجام بر اساس استعلام شماره پلاک موتور این جوان متوجه شدیم که موتورش در پارکینگ کلانتری ۱۲ شهرستان خرم‌آباد توقیف شده است.
از دستگیری تا انتقال به اردوگاه
در ارتباط با این موضوع، محمود حسنی، مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری مرکزی به ایرناپلاس می‌گوید: در فرآیند کلی اعزام یا رد کردن مهاجران، ما تنها مسئولیت نگهداری آنها را در اردوگاه‌های مراقبتی برعهده داریم و دستگیری و طردشان وظیفه نیروی انتظامی است. یعنی عوامل نیروی انتظامی به‌وسیله مکانیسم‌ها و گشت‌هایی که دارند این افراد را شناسایی و به اردوگاه‌هایی که مربوط به اداره امور اتباع هست، منتقل می‌کنند. ما چند روز در این اردوگاه‌ها از آنها نگهداری می‌کنیم.
حسنی توضیح می‌دهد: استان مرکزی هم میزبان مهاجران چند استان است؛ یعنی مهاجرانی که در استان‌های لرستان، همدان و کرمانشاه دستگیر می‌شوند به استان مرکزی منتقل می‌شوند. یعنی نیروی انتظامی هر کسی را در این استان‌ها دستگیر کند با نامه و فرم معرفی به استان مرکزی می‌آورند. این روال کلی پروسه، از دستگیری تا انتقال به اردوگاه است.
شناسایی اتباع چگونه صورت می‌گیرد؟
در فرم‌هایی که برای ما ارسال می‌شود، مشخص است این افراد در گشت‌های مشترک دستگیر شده و غیرمجاز هستند. ماجرا به همین شکلی است که توضیح دادم. اگر هم دستور قضایی داشته باشند در فرم مربوطه می‌نویسند که دستور، طرد فرد از کشور است. در ادامه، نیروهای ما بر اساس لیستی که وجود دارد، این افراد را از عوامل نیروی انتظامی تحویل می‌گیرند و پس از آن، در اردوگاه پذیرفته و شناسایی می‌شوند. حالا شناسایی به چه شکلی صورت می‌گیرد؟ عوامل ما از این افراد انگشت‌نگاری می‌کنند. انگشت‌نگاری به این دلیل است که این افراد هربار که دستگیر می‌شوند از گفتن اسامی واقعی خودشان خودداری می‌کنند و از اسامی غیرواقعی استفاده می‌کنند.
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری مرکزی ادامه می‌دهد: معمولا اتباعی که اینجا می‌آیند هیچ مدرکی از خود ندارند. یعنی هیچ مدرکی برای احراز هویت و دال بر اینکه او کیست و چه مشخصاتی دارد وجود ندارد. در نتیجه از کشور طرد می‌شوند. انگشت‌نگاری هم به این دلیل است که مشخص شود این فرد اولین بار است که دستگیر شده یا نه. اگر اولین بار باشد، سابقه‌ای از او در سیستم وجود ندارد. اما اگر برای چندمین بار این اتفاق بیفتد، به ما اعلام می‌کند. وقتی شناسایی شدند و تعدادشان به اندازه مسافران یک اتوبوس رسید، به کشور مقصد اعزام می‌شوند؛ این روال کلی کار است.
پروسه دستگیری توسط نیروی انتظامی انجام می‌شود
حسنی می‌افزاید: پس ببینید پروسه دستگیری و اینکه آیا طرف افغانی هست یا نیست توسط نیروی انتظامی انجام می‌شود و طبق نامه به ما تحویل داده می‌شود. برای مثال می‌نویسند: «رئیس اردوگاه ابراهیم‌آباد؛ تعداد سه نفر تبعه فوق‌الاشاره طبق فرم مذکور جهت طرد از کشور به آن اردوگاه اعزام و معرفی می‌شوند. دستور فرمایید اقدامات لازم در این زمینه صورت گیرد.» در همان فرم مشخصات طرف هم نوشته شده است. برای مثال سِن‌شان، وضعیت تأهل، تابعیت، محل دست‌گیری‌شان و دستور قضایی.
وی اضافه می‌کند: یعنی وقتی که این افراد دستگیر می‌شوند در آنجا مشخص می‌شود طرف چه کاره است. اگر ایرانی باشد کارت ملی یا شناسنامه نشان می‌دهد و می‌گوید من ایرانی هستم. حتی همکاران من لب مرز از آنها دوباره می‌پرسند و طبق آیین‌نامه وضعیت این افراد را کنترل می‌کنند. حتی بوده‌اند کسانی که دستگیر شده و کارت پناهندگی همراه نداشته‌اند، بعدها که خانواده‌شان کارت او را به ما تحویل داده، با یک تعهدنامه آزادش کرده‌ایم. چون احتمال دارد افرادی که دستگیر شده‌اند کارتشان همراهشان نباشد. یا از طرف می‌پرسیم آیا پاسپورت دارد؟ ما می‌دانیم افراد همیشه مدارک همراهشان نیست.
برای طرد از کشور نیاز به دستور قضایی است
مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری مرکزی در توضیح بیشتر می‌گوید: اما بعضی از آنها می‌آیند و می‌گویند ما کارت پناهندگی جمهوری اسلامی ایران را داریم، به ما اجازه بدهید به خانواده زنگ بزنیم برایمان بیاورند. در این مواقع از آنها تعهد گرفته می‌شود و کارت‌هایشان تحویل مقامات استانشان داده می‌شود و بعد از مدتی به آنها برگردانده می‌شود. افرادی که هیچ مدرکی ندارند مشخص است که تبعه غیرمجاز هستند. در مورد این جوان (حامد آس) هم در فرمی که از استان لرستان برای ما ارسال شده است، در آن نوشته است که بنابر دستور قضایی باید از کشور طرد شود. مشخص است یک پروسه‌ای طی شده که دستور قضایی صادر شده است. این فرم برای ما ملاک است و دستوری که روی آن ضمیمه شده است.
حسنی با تأیید خبر پیدا شدن این جوان تشریح می‌کند: این جوان بعد از اینکه انگشت‌نگاری و عکسش گرفته می‌شود؛ از آنجایی که تعداد اتباع غیرمجاز در استان مرکزی به حد نساب نرسیده بود همراه با چند نفر دیگر به قم اعزام می‌شود. در قم به همراه سایر اتباع به مرز فرستاده می‌شود و در آنجا طبق پروسه‌ای که انجام شده، به کشور افغانستان طرد شده است. خانواده این فرد احساس می‌کردند که او گم شده است، بعدها که متوجه شدند که از سمت لرستان این اشتباه رخ داده و این اتفاق افتاده است، آمدند و پیگیری کردند و همه دوستان و عزیزان نیروی انتظامی، اداره کل اتباع کشور و کنسولگری ایران در افغانستان کمک کردند و این جوان در افغانستان پیدا شد و اقدامات لازم برای بازگرداندنش به آغوش خانواده انجام شد.
کسی که درباره هویتش اظهارنظر نمی‌کند در میان تبعه خارجی قرار می‌گیرد
در این میان غلامرضا قلی‌زاده، معاون مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در این باره به ایرناپلاس می‌گوید: معمولا کسانی که در درباره هویت خودشان اظهارنظر نمی‌کنند، در طیف تبعه خارجی قرار می‌گیرند. اردوگاه فقط مجری اجرای دستور قضایی است
قلی‌زاده توضیح می‌دهد: شما خاطرتان هست چند وقت پیش آقای شهرام جزایری را هم در یکی از این اردوگاه‌ها گرفته بودند. افرادی که به این اردوگاه‌ها مراجعه می‌کنند و هویت خودشان را اعلام نمی‌کنند یا اصلا نمی‌توانند چیزی از هویتشان را بیان کنند، تبعه خارجی به حساب می‌آیند. مراجع قضایی و انتظامی این افراد را به عنوان تبعه خارجی به اردوگاه‌ها ارجاع می‌دهند. در چنین وضعیتی اردوگاه فقط مجری و مرجع اجرای دستور قضایی می‌شود.
ماجرای قاسم رضایی و بختی که یار نبود
به گزارش ایرناپلاس، اگرچه ماجرای رد مرز حامد آس با پیگیری خانواده و مسئولان و البته خوش‌اقبالی او ختم به خیر شد و او سالم و سلامت به خانه بازگشت، اما هستند کسانی که ماجرایشان به خوشی ختم نشد. سال گذشته (البته اصل ماجرا مربوط به سال ۹۶ است) بود که رسانه‌ها داستان مشابهی را روایت کردند که برای مرد جانبازی اتفاق افتاد که به خاطر بیماری اعصاب و روان نتوانست راه خانه‌اش را پیدا کند، در پارک افسریه ناپدید شد و سر از افغانستان درآورد چون فقط به خاطر ظاهرش او را با یک مرد افغانستانی اشتباه گرفتند. «قاسم رضایی» یکی از جانبازان دوران دفاع مقدس بود که ۳۰ درصد جانبازی داشت و ۲۵ درصد این جانبازی متعلق به مجروحیت اعصاب و روان بود.
در اسفند سال ۹۶ به خانواده رضایی از طریق دادسرا اطلاع داده می‌شود که قاسم به افغانستان فرستاده شده است. خانواده که تا آن روز همه تلاش خود را برای پیدا کردن او کرده بودند، در نهایت تصمیم می‌گیرند راهی افغانستان شده و اثری از او پیدا کنند اما متوجه می‌شوند او به خاطر نداشتن سرپناه و سرما در زمستان جان باخته است...
شهریور ۹۶، غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت، در واکنش به اتفاقی که برای قاسم رضایی رخ داده بود، گفت: متأسفانه مطلع شدیم سال گذشته بر اثر سهل‌انگاری نیروی انتظامی و وزارت کشور یکی از جانبازان عزیز ما که از مشهد به تهران آمده بود، به عنوان این که تبعه افغانستان است، دستگیر می‌شود و این فرد به این دلیل که جراحات ناشی از جنگ بر اعصاب و روان داشته نتوانسته به بازداشت‌کنندگان بفهماند که جانباز جنگ و ایرانی است. به گفته وی این جانباز عزیز در حالت بسیار نابسامانی در یکی از روستاهای افغانستان بر اثر سرما و گرسنگی شهید می‌شود.
این خبر همان زمان نیز واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت و از بنیاد شهید گرفته تا نیروی انتظامی، موضع‌گیری‌های مختلفی در مورد آن گرفتند. چنانچه سردار حسین رحیمی فرمانده انتظامی پایتخت در گفت‌وگو با خبرنگار انتظامی خبرگزاری فارس این خبر را ناصحیح دانسته و صددرصد تکذیب کرد. به گفته وی در مورد طرد اتباع غیرمجاز و اعزام آنها به اردوگاه‌ها ضوابط و شرایط خاصی وجود دارد و کارشناسان در آنجا حضور داشته و بعد از بررسی‌های کامل این موضوع انجام می‌شود.
با تمام آنچه گفته شد، شاید ماجرای حامد آس، مهر تأییدی باشد بر داستان غم‌انگیز قاسم رضایی. عامل این اشتباه هرچه باشد؛ ناهماهنگی میان دستگاه‌ها مسئول یا یک خطای انسانی، لزوم بازنگری در روند طرد اتباع غیرمجاز را نشان می‌دهد تا نقاط ضعف کار و جاهایی که امکان خطا وجود دارد مشخص شده و جلوی تکرار آن گرفته شود.