گرانی کاغذ و کتاب، رمقی برای کتابفروشیها برجای نگذاشته است. مردم توان خرید کتاب ندارند و این روند به حیات کتابفروشیها لطمات جبران‌ناپذیری می‌زند. بسیاری از کتابفروشیها مجبور به تعطیلی شده‌اند. هفته کتاب و به دنبال آن طرح پاییزه، هرساله به‌عنوان مُسکنی، دردهای کتابفروشیها را هرچند محدود و موقت، تسکین می‌داد، اما امسال شرایط با هر سال تفاوت داشت. به‌دنبال شرایط خاص اجتماعی اواخر آبان‌ماه، دسترسی به اینترنت قطع شد. اینترنتی که این روزها نقش بزرگی در اطلاع‌رسانی بازی می‌کند، دیگر نتوانست کارکرد قبلی را داشته باشد. مردمی که در گیرودار زندگی گرفتار بودند، از برگزاری هفته کتاب و طرح پاییزه آن کمتر خبردار شدند و این طرح نتوانست رونقی برای کتابفروشیها به‌همراه آورد. بعد از اتمام زمان در نظر گرفته شده برای طرح پاییزه امسال، باتوجه به اینکه تعداد کمی از مردم از آن استفاده کرده بودند، این طرح تا پنجم آذرماه تمدید شد تا شاید جبرانی باشد بر کمبودهایی که در این دوره شامل حال طرح پاییزه و کتابفروشیها شد.
ققنوس یکی از ناشران فعال است که هر سال در هفته کتاب و طرح‌های آن شرکت می‌کرد. مهدی حسین‌زادگان، مدیر داخلی نشر ققنوس درباره اقدامات این انتشارات در این دوره از طرح پاییزه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: ما در این دوره شرکت نکردیم، دلیل اصلی این بود که خیلی دیر اطلاع‌رسانی شد. دوره‌های قبلی یک ماه یا ۲۰ روز زودتر اطلاع می‌دادند و ما پوستر را پشت شیشه کتابفروشی نصب و تبلیغ می‌کردیم. چهارشنبه ۲۲ آبان‌ماه پیامک ثبت‌نام برای طرح پاییزه رسید، طرحی که از شنبه شروع می‌شد. مدت‌زمان آنقدر کوتاه بود که مردم هم نمی‌توانستند از چگونگی برگزاری آن اطلاع داشته باشند.
برای خریدِ مردم، از بودجه کتابفروشی هزینه کردیم
فقط انتشارات ققنوس از این دوره طرح پاییزه ناراضی نبود؛ رضا بهرامی، مدیر کتابفروشی چشمه شعبه کریمخان به خبرنگار ایرناپلاس درباره مراجعه مردم به این کتابفروشی گفت: این دوره با اینکه تمدید شد، خیلی بد بود. قبلاً به‌بهانه این تخفیف که سقف پنج میلیون و ۸۰۰ هزار تومانی برای آن در نظر گرفته شده است، مردم به کتابفروشی می‌آمدند و کتابفروشی رونق می‌گرفت، اما در این دوره حضور مردم بسیار کم بود.
به گفته این مدیر کتابفروشی، روز کتاب‌گردی جنب‌وجوشی در رسانه‌ها ایجاد می‌کرد که موجب رونق یک هفته‌ای یا ۱۰ روزه کتابفروشیها می‌شد. بهرامی تبلیغات و رونق ناشی از خبرهای هفته کتاب را مهم‌تر از تخفیف در نظر گرفته شده برای کتابفروشیها دانست و گفت: متأسفانه در این دوره، رونق گذشته از بین رفت و روزهای هفته کتاب ما، از روزهای معمولی خلوت‌تر بود. این خلوتی بخشی به دلیل قطعی اینترنت بود و بخشی به خاطر نارضایتی مردم و حال بدی بود که در جامعه وجود دارد.
طرح‌های حمایتی کتابفروشیها به صورتی برنامه‌ریزی شده است که افراد با ارائه کد ملی خود می‌توانند تا سقف ۱۲۰ هزار تومان قیمت پشت جلد کتاب خرید و از تخفیف ۲۰ درصدی استفاده کنند. این در شرایطی است که افزایش قیمت کتاب باعث شده با سقف در نظر گرفته شده فقط بتوان دو، سه کتاب خریداری کرد؛ اما کتابفروشی چشمه در خیابان کریمخان برای اینکه مردم بتوانند کتاب‌های مورد نیاز خود را تهیه کنند، برای خرید آنها سقفی در نظر نگرفته، یعنی مردم می‌توانند هر اندازه که نیاز دارند کتاب با تخفیف بخرند. به گفته بهرامی، هزینه خرید بیش از سقف مردم توسط خود کتابفروشی پرداخت می‌شود و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آن نقشی ندارد.
با وجود تمام شرایطی که این کتابفروشی برای مردم در نظر گرفته است، خلاف دوره‌های پیشین، بعد از تمدید زمان مقرر برای طرح پاییزه، این کتابفروشی هنوز سقف بودجه را رد نکرده است. بهرامی افزود: فکر می‌کنم کلاً کار اشتباهی انجام می‌دهیم. امسال با کمک شهرداری این طرح اجرا شد، در مدت‌زمان محدود، چند کتابفروشی شهرستانی توانستند در این طرح شرکت کنند؟
شهرداری مشهد هم وارد کار شد
مدیر فروشگاه شهر کتاب مشهد، درباره چگونگی اجرای طرح پاییزه کتاب در کتاب‌فروشی‌های مشهد به خبرنگار ایرناپلاس گفت که استقبال مردم از این دوره خوب بود، اما برگزاری نمایشگاه کتاب استانی در فاصله نزدیک با هفته کتاب در این استان، رونق را از کتابفروشیها گرفته است. او بیان کرد: مانند همه دوره‌ها، سقف بودجه را رد و دوباره با همکاران خانه کتاب آن را شارژ کردیم. این را هم باید در نظر بگیریم که شهرداری مشهد هم مانند شهرداری تهران وارد کار شد و بودجه کتاب‌فروشی‌های مشهد را تقبل کرد. به همین دلیل دست خانه کتاب برای بودجه در نظر گرفته شده در این دوره بازتر بود.
بالاپژوه در ادامه به ضعف تبلیغاتی در طرح پاییزه کتاب اشاره کرد و گفت: این رویداد توسط مراکز ارشاد استان‌های مختلف آنچنان که باید تبلیغ نمی‌شود. برای تبلیغ نمایشگاه استانی به در و دیوار شهر، همه‌جا تبلیغات نصب می‌کنند، اما برای طرح‌های حمایتی از کتابفروشیها فقط خانه کتاب است که در رادیو و اخبار شبکه چهار تبلیغ می‌کند. خیلی از مردم از اجرای آن خبر ندارند. اگر این رویداد تبلیغات بیشتر و بهتری داشته باشد، مردمی که طی این سال‌ها اطلاع نداشتند می‌توانند از یارانه آن استفاده کنند.
سرانه تخفیف برای کودکان مناسب‌تر است
شیراز یکی از شهرهای بزرگی است که روزهای ناآرامی را پشت سر گذاشت. کتاب‌فروشی‌های شیراز به‌دلیل ناآرامی اجتماعی، چند روزی تعطیل بودند. علی صفدری، کتابدار پاتوق کتاب شیراز، درباره اجرای این دوره طرح پاییزه به خبرنگار ایرناپلاس گفت: فروش ما مثل سال قبل بود، اما ما برای جبران پایین بودن سرانه در نظر گرفته شده، از طرف کتابفروشی۱۰ درصد به تخفیف در نظر گرفته شده اضافه کردیم.
لونا درخشان، مسئول کتابفروشی مرکزی شیراز، توانسته از زمان یک روزه پیش از قطع اینترنت استفاده و طرح پاییزه را در اینستاگرام این کتابفروشی تبلیغ کند. مدیران این کتابفروشی برای دعوت مردم به طرح پاییزه به شماره خط مشتریان پیامک فرستاده و به این طریق توانسته‌اند مشتریان سابق خود را از طرح مطلع کنند. این کتابفروشی با وجود تمدید مهلت طرح پاییزه خلاف دوره‌های گذشته، سقف بودجه درنظر گرفته شده را رد نکرده است. درخشان درباره سرانه در نظر گرفته شده برای مشتریان به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این تخفیف‌ها برای کتاب‌های کودکان مناسب‌تر است، زیرا بزرگسال‌ها می‌توانند فقط یک یا دو کتاب بخرند.
خریدها را به صورت دستی ثبت کردیم
قطعی اینترنت در تبریز کار را برای کتاب‌فروشان این شهر دشوار کرده است. علی قلیزاده، کتابدار کتابفروشی یاران به خبرنگار ایرناپلاس دراین‌باره توضیح داد: در روزهای گذشته مجبور شدیم خرید مشتریان را به صورت دستی ثبت کنیم. استقبال چندانی هم از طرح امسال نشده است. سال‌های گذشته خیلی بهتر بود؛ البته ممکن است برگزاری نمایشگاه کتاب در روزهای گذشته هم بر آن تأثیر گذاشته باشد. کتاب در سبد مردم جایگاهی ندارد که به‌دلیل درصدی تخفیف بخواهند خرید کنند.
همکاری با شهرداری قدم روبه‌جلو بود
نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانه کتاب درباره چرایی مشکلات این دوره از طرح پاییزه کتاب به خبرنگار ایرناپلاس گفت: علیرغم اینکه ابتدا مشکلاتی برای برگزاری طرح پاییزه در حوزه اعتبارات، بحث آب و هوا و قطعی اینترنت داشتیم، چند اتفاق مثبت در طول اجرای آن افتاد. در حقیقت، درگاه‌های جدیدی مانند شهرداری تهران و شهرداری مشهد برای پشتیبانی از طرح پیدا کردیم. به‌نظر می‌آید ادارات کل ارشاد استان‌ها بتوانند این طرح را پشتیبانی کنند. این یک قدم روبه‌جلو برای طرح‌های حمایتی بود، زیرا مشخص شد ضروری نیست این طرح فقط از طرف خانه کتاب اداره شود و دیگر بخش‌ها هم می‌توانند در آن مشارکت داشته باشند. ما شهرداری‌ها را یک نهاد خدماتی می‌بینیم، در صورتی که شهرداری‌ها یک نهاد اجتماعی و فرهنگی هستند و در حقیقت برای پرورش نسل‌های آگاه هزینه می‌کنند. اگر شهروند ما دانا و آگاه باشد قوانین شهری و آپارتمانی را به‌خوبی رعایت می‌کند.
به گفته مدیرعامل خانه کتاب، صداوسیما با این طرح همکاری خوبی داشته است؛ شبکه ۶ و زیرنویس‌های تلویزیونی بخشی از اطلاع‌رسانی را جبران کرده است. او همچنین درباره همکاری با شهرداری در دوره‌های بعدی ابراز امیدواری کرد و گفت: شهرداری با ظرفیت این طرح آشنا و متوجه شده این تنها طرحی است که همه شهروندان می‌توانند به‌عدالت به کتابفروشیها مراجعه کنند و با معرفی خوب آن می‌توانیم همکاری دیگر شهرداری‌ها را هم جلب کنیم.
بعد از ۳۰ سال، باید عملکرد نمایشگاه کتاب استانی بررسی شود
یکی از مشکلات مردم در این دوره از طرح پاییزه کتاب، پایین بودن سرانه در نظر گرفته شده برای هر نفر بود. حسینی‌پور درباره چرایی این محدودیت توضیح داد: قبول داریم که قیمت کتاب با توجه به قیمت کاغذ افزایش پیدا کرده است، اما اگر می‌خواستیم سقف خرید هر شهروند را بالای ۱۵۰ یا ۲۰۰ هزار تومان ببریم، افراد محدودتری می‌توانستند از این امکان استفاده کنند.
مسئله دیگر کتاب‌فروشان، همزمانی پاییزه کتاب با نمایشگاه‌های کتاب استانی بود، مدیرعامل خانه کتاب این بخش را در ارتباط با معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام کرد و گفت: ترجیح ما این است که در استان‌هایی که نمایشگاه برگزار می‌شود، چنین طرح‌هایی اجرا نشود تا ما بتوانیم با تمام قوا در دیگر استان‌ها طرح‌ها را اجرا کنیم. در موسسه خانه کتاب امکان تصمیم‌گیری در این حوزه را نداریم.
مدیرعامل خانه کتاب در این باره توضیح داد: بعد از ۳۰ سال از برگزاری نمایشگاه‌های استانی باید در نحوه اجرای آن، تجدیدنظر اساسی شود. به‌خصوص در مراکز استان‌ها که کتاب‌فروشی‌های جدید در متراژهای بزرگ شکل گرفته و به‌صورت پاتوقی برای اصحاب فکر، اندیشه و خرد درآمده‌اند. شاید بتوانیم نمایشگاه را در شهرهایی غیر از مراکز استان‌ها که کتابفروشی ندارند یا کتاب‌فروشی‌های محدودی دارند، برگزار کنیم.
برای رشد یک جامعه نیاز است تا مردم آن کتاب بخوانند، کتاب گران است و مردم توانایی خریدش را ندارند. از طرفی، بودجه خانه کتاب محدود است و مانند دوره‌های گذشته به‌تنهایی توانایی اجرای طرح‌های حمایتی را ندارد. در چنین شرایطی مدیرعامل خانه کتاب به طرح‌های حمایتی آینده امیدوار است. او امیدوار است که با همکاری معاونت امور فرهنگی و سایر بخش‌های وزارتخانه، همچنین همکاری سایر نهادها، مردم بتوانند با قیمت مناسب کتاب‌های مورد نیاز خود را تهیه کنند.
گزارش از آیدین پورخامنه