نخستین‌ها همیشه ماندگارند و تاریخ همیشه نامشان را زنده نگاه می‌دارد. مثلاً تاریخ شهرهای ایران می‌گوید بیرجند اولین شهری در ایران است که دارای سازمان آبرسانی بوده و بنگاه آب لوله بیرجند به‌عنوان اولین سازمان آبرسانی ایران شناخته می‌شود. قبل از این اتفاق، آب مورد نیاز ساکنان این شهر هم از آب‌انبارها تأمین می‌شد که افراد خیر در شهر بنا کرده بودند. با این حال فکر احداث شبکه لوله‌کشی و تأمین آب سالم و بهداشتی برای مردم شهر در پایان جنگ جهانی اول مطرح شد و برای ساخت آن، از لوله‌هایی که ارتش انگلستان برای لوله‌کشی کمپ‌های نظامی خود به بیرجند آورده بودند و بعد از جنگ بلااستفاده مانده بود، استفاده شد. آن زمان حتی تهران هم آب لوله‌کشی نداشت.
حالا این بار هم این شهر ۲۳۰ هزار نفری از پایتخت ۱۲ میلیون‌نفری جلوتر است. عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به‌تازگی گفته است «در برابر شهرهایی که غرق در زباله‌اند و شهرداری‌ها و فرمانداری‌های آنها در برابر پسماندها تسلیم شده‌اند، یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های مدیریت پسماند کشور در شهر بیرجند اجرا می‌شود.»
سؤالی که مطرح می‌شود این است که چگونه بیرجند توانسته است به چنین مدیریت مطلوب پسماندی دست پیدا کند؟
بیرجند از اوایل امسال سیستم مدیریت پسماند خود را تغییر داده و حالا اولین شهر ایران است که توانسته طرح تفکیک زباله از مبدأ را اجرایی کند. چندی پیش ایرناپلاس گزارشی را منتشر کرد که بر اساس آن در کشور هند، اپلیکیشنی به کمک مدیریت شهری آمده است که با خرید زباله‌های تفکیک شده از مردم و اعطای بن خرید از فروشگاه‌های مختلف به آنها، شهروندان را برای تفکیک زباله‌های خود تشویق می‌کنند. تدبیری که مدیران شهری بیرجند نیز آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. البته آنها هنوز اپلیکیشنی ندارد و مردم با تماس تلفنی با شرکت پیمانکار این طرح، زباله‌های تفکیک شده خود را به شهرداری می‌فروشند و در قبال آن، بن خرید از فروشگاه دریافت می‌کنند.
تحویل زباله به ازای بن خرید از فروشگاه
احمد لطایفی، مدیر امور پسماند شهرداری بیرجند در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: از اردیبهشت‌ماه امسال ما طرح تفکیک زباله از مبدأ را اجرایی کردیم و خوشبختانه مردم هم همکاری خوبی با ما کردند.
لطایفی می‌افزاید: ما موفقیت این طرح را مدیون فرهنگ بالای شهروندان خود هستیم که کمک زیادی به ما می‌کنند. ما کل شهروندان شهر را خانه به خانه برای این طرح توجیه کردیم و عمده شهر در حال حاضر از مناطق شمالی مرفه‌نشین تا مناطق جنوبی با درآمد کمتر با ما همکاری می‌کنند.
به گفته لطایفی، سیستم جمع‌آوری زباله در بیرجند کاملاً مکانیزه است و هیچ سیستم دستی یا مخزن‌های زباله شهری در بیرجند وجود ندارد که مردم در طول روز یا در ساعات خاصی، زباله‌های خود را درون آن قرار دهند.
لطایفی می‌افزاید: سیستم کار ما این است که شهروندان پس از تفکیک زباله در منزل با تماس با شماره ۵ رقمی ۳۱۰۳۱ به شرکت پیمانکار اطلاع می‌دهند که زباله تفکیک شده آماده تحویل دارند. شرکت هم بر اساس آدرس‌های اعلام شده و کدهایی که از قبل به هر خانه‌ای اختصاص داده شده است به در منزل آنها می‌رود و پسماندها را به تفکیک مواد قابل بازیافت آن، وزن‌کشی کرده و رسید آن را تحویل می‌دهد. پس از رسیدن وزن به میزان مشخص، به شهروندان بن خرید از فروشگاه‌های سطح شهر داده می‌شود.
استقبال مردم رو به افزایش است
مدیر امور پسماند شهرداری بیرجند ادامه می‌دهد: به‌طور متوسط، روزانه نزدیک به ۳۰۰ تماس تلفنی برای تحویل زباله انجام می‌شود. به گفته وی از ۱۵ اردیبهشت تا به امروز نزدیک به ۸۰ تن مواد تفکیکی از طریق مردم به ما تحویل داده شده است که میزان آن به تفکیک از اردیبهشت‌ماه تا پایان شهریورماه، ۶۵ تن زباله تفکیک شده است. همچنین در این مدت ۴ هزار و ۲۰۰ تماس برای تحویل زباله گرفته شده است. این در حالیست که تنها در مهرماه نزدیک به ۱۹ تن زباله تفکیک شده از مردم تحویل گرفته شده است و نزدیک به ۲۰۰۰ تماس تلفنی انجام شده که نشان‌دهنده افزایش همکاری مردم نسبت به ماه‌های گذشته است.
ماجرا از این قرار است که شرکت طرف قرارداد شهرداری بیرجند با یک فروشگاه که چندین شعبه در شهر دارد قراردادی را امضا کرده تا مردم به‌واسطه بن‌هایی که به دستشان رسیده از این فروشگاه‌ها خرید کنند. لطایفی می‌گوید: این فروشگاه شبیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای مطرح در سراسر کشور است که شعبه‌های مختلفی در شهر داشته و تمام اقلام مورد نیاز مردم در آن وجود دارد؛ حتی یک شعبه آن مختص اقلام آرایشی و بهداشتی است.
بازگشت زباله به چرخه تولید و تقسیم سود بین شهرداری و پیمانکار
به گفته وی، این زباله‌ها پس از تحویل از مردم به سوله‌ای به وسعت ۱۵۰۰ متر مربع که خط پردازش زباله خشک در آن مستقر است، منتقل شده و در آنجا پردازش می‌شود و بعد به کارخانجات تولید فروخته شده و به چرخه تولید برمی‌گردد. ۶۵ درصد سود حاصل از این فروش به شهرداری و ۳۵ درصد به پیمانکار می‌رسد.