«ری مستقل» وعده‌ای بود که محمود احمدی‌نژاد در آخرین سفر خود به شهرری در سال ۹۱ به مردم داد. البته حرف و حدیث‌های این اتفاق از چند سال پیش از این سفر از سوی برخی از شورایاران این منطقه شروع شده بود. در تیرماه سال ۹۱ بود که استاندار تهران این موضوع را بار دیگر مطرح کرد و فرماندار وقت شهرری نیز آن را با جدیت دنبال می‌کرد. نخستین واکنش به این جدایی از سوی شورای شهر تهران بود؛ مهدی چمران در یکی از جلسه‌های شورای شهر گفت: با اجرای این طرح، تجزیه‌طلبی استانی اوایل انقلاب دوباره از سر گرفته می‌شود. وی همچنین این طرح را خلاف طرح تفصیلی تهران دانست.
آن زمان علیرضا دبیر، دیگر عضو شورای شهر تهران که اهل شهرری بود هم با این طرح مخالف بود و می‌گفت با این جدایی، قیمت زمین در شهرری ۳۵ درصد کاهش پیدا می‌کند. با این حال، کار به‌جایی رسید که قرار شد در ۱۹ آذر ۹۱ شهردار جدید و منتخب شهرری معارفه شود، اما حکمی که از سوی شعبه ۲۸ دیوان عدالت اداری صادر و ابلاغ شد، دستور موقتی بود تا از اجرایی شدن جدایی ری از تهران و معرفی شهردار جدید جلوگیری کند.
پس از این اتفاق، مخالفان این جدایی در مجلس طرحی را به هیئت رئیسه تقدیم کردند که از این به بعد هرگونه تغییر در نقشه تقسیمات شهرستان تهران بایستی با قانون مصوب مجلس صورت بگیرد و دولت نمیتواند رأساً در تقسیمات کشوری شهر تهران تغییراتی ایجاد کند. این طرح در مجلس به تصویب رسید و قرار شد جدایی ری از تهران منوط به تصمیم مجلس باشد. واقعیت این است که از سال ۹۱ تا به امروز هر بار که انتخاباتی پیش رو بوده، موضوع استقلال ری نیز مطرح شده است.
چه کسانی دنبال جدایی ری از تهران هستند؟
حالا هم که چند ماهی به انتخابات مجلس شورای اسلامی باقی مانده است، بار دیگر جدایی ری از تهران بر سر زبان‌ها افتاده است و این بار اعضای لیست امید و برخی از نمایندگان تهران نقش مهمی در آن دارند. نزدیک دو ماه پیش برخی از نمایندگان مجلس طرحی را به هیئت رئیسه تقدیم کرده‌اند. سید فرید موسوی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی روز یکشنبه در صفحه شخصی توییتر خود نوشت: «طرح تفکیک انتخابات شورای اسلامی و انتخاب شهردار شهرستان ری از تهران را تقدیم مجلس کردم؛ داشتن شورای شهر و شهردار مستقل نیاز جدی این شهرستان بزرگ و مطالبه دیرین شهروندان ری است که امیدوارم با رأی موافق همکارانم محقق شود.»
حسن خلیل‌آبادی، عضو شورای شهر تهران که هم اهل شهر ری است و هم از موافقان سرسخت این جدایی، در پاسخ به این توییت در صفحه شخصی خود نوشت: نام جنابعالی و سایر نمایندگانی که طرح تفکیک شهرری از تهران را تقدیم مجلس محترم کردند، در حافظه تاریخی مردم این شهر کهن ماندگار می‌شود؛ به‌عنوان یکی از شهروندان این شهر مذهبی-تاریخی، سپاسگزار کسانی هستم که به طرح مذکور رأی مثبت می‌دهند.
رد و بدل شدن چنین توییت‌هایی بلافاصله با واکنش زهرا نژادبهرام، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران همراه شد که در صحن علنی شورا گفت: با این طرح مخالف هستیم و ادله شورای شهر در این مورد از طریق شورای راهبردی به نمایندگان مجلس ارائه می‌شود. وی این تصمیم را ظلم به شهروندان ری دانست که باعث عدم یکپارچگی تهران، ری و شمیرانات می‌شود.
محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران هم در واکنش به این موضوع، آن را باعث اختلال در فعالیت‌های مدیریت شهر دانسته است. به گفته هاشمی، اکثریت اعضای شورای شهر تهران با جدا شدن ری از کلانشهر تهران موافق نیستند، چراکه این اقدام یعنی جدایی ری از تهران را دارای پیامدهای منفی در حوزه شهرسازی و زیرساخت می‌دانند. بر اساس بررسی‌های کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران، جدا شدن مناطق حومه‌ای نظیر شهرری از تهران، موجب ایجاد اختلال در حریم‌های شهری، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و خارج از طرح جامع می‌شود. هاشمی هم گفته اگر این موضوع در دستور کار نشست مشترک نمایندگان شورای شهر و مجلس تهران قرار گیرد، دلایل و نظرات خود را ارائه خواهیم کرد.
اما واقعاً کلانشهرهایی مثل تهران در دنیا چطور اداره می‌شوند؟ آیا همانند کشور ما به‌صورت بخشی اداره می‌شوند؟ آیا چندین سازمان دارند و هر سازمان کار خودش را انجام می‌دهد و کارهایشان موازی است و با هم هم‌پوشانی دارد؟
منفعت مردم و تجربه جهانی را در نظر بگیریم
محمدحسین بوچانی، رئیس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران که از مخالفان جدی جدایی ری از تهران است، در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: ما باید منفعت عمومی را مدنظر بگیریم و به تجربه دنیا احترام بگذاریم و ببینیم کلانشهرهای دنیا چطور اداره می‌شوند. بخشی‌نگری به اداره شهر یکی از آفت‌های خطرناک در اداره شهرهای ایران و جهان سوم است. این در حالی است که در تمام دنیا کلانشهرها را فضایی یکپارچه در نظر می‌گیرند و بر اساس آن شهر را اداره می‌کنند.
بوچانی می‌افزاید: مگر می‌توان در مورد آلودگی هوای تهران بدون توجه به ری و شمیرانات صحبت کرد.در مورد منابع آب هم همین‌طور، مگر می‌توان در مورد محدودیت منابع آب تهران صحبت کنید و بگویید کاری به شمیرانات و ری نداریم. همچنین در مورد فقر، کمبود مسکن و سایر موارد شهری. ما باید بپذیریم که اساساً فضا یکپارچه است.
به گفته وی، فضای شهری مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که یکپارچه هستند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند و از هم تأثیر می‌پذیرند. به همین دلیل است که در دنیا تصمیم گرفته‌اند این فضا را یکپارچه اداره کنند. البته منظور مدیریت واحد نیست، بلکه مدیریت یکپارچه است. بیش از دو دهه است که قانون مدیریت یکپارچه شهری در مجموعه شهری تهران مطرح شده و مورد بحث بوده و این موضوع به تبعیت از شرایط جهانی بوده است.
بوچانی می‌افزاید: حالا اینکه هر از چند گاهی خواهان جدایی بخش‌هایی از تهران باشیم جای تعجب دارد. البته همه این اتفاقات روی کاغذ خواهد بود. اگر این طرح تصویب شده و به‌صورت قانون درآید هیچ تأثیری بر زندگی مردم نخواهد داشت. چرا که برای آلودگی، حمل و نقل، ترافیک و ... باید به‌صورت یکپارچه برنامه‌ریزی کرد. چنین طرح‌هایی مابه‌ازای خارجی و کارشناسی ندارد که چیزی به شهر ری اضافه کند. تمام کلانشهرهای دنیا در حال تجربه این موضوع هستند و ما هم نمی‌توانیم مسیر خلاف آن را طی کنیم.
نکته دوم این است که این اتفاق چه منافع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برای بالا بردن بهره وری و کیفیت زندگی شهروندان در تهران، ری و شمیرانات دارد؟ آیا باعث افزایش منابع آنها می‌شود؟ بوچانی با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: همین حالا پروژه‌ها به‌صورت جمعی روی کل شهر اجرا می‌شود. مثلاً اتوبان امام علی از شمال تا جنوب یا همت از شرق به غرب تهران را طی می‌کند. بنابراین این طرح از لحاظ بهره‌وری هم آورده جدی برای افزایش کیفیت زندگی ندارد. ما باید به دنبال این باشیم که کار خوب را خوب انجام بدهیم. اساساً در این طرح، کار بد را توصیه و فرآیندگذاری می‌کنیم.
طرحی خلاف برنامه‌های توسعه کشور
طرح جدایی ری از تهران در حالی در کمیسیون شوراهای مجلس در حال بررسی است که در ماده ۱۳۶ قانون برنامه سوم، ماده ۱۳۷ برنامه چهارم، ماده ۱۷۳ برنامه پنجم ، قانون برنامه ششم و ماده ۸۸ قانون شوراها که به شرح وظایف شورای عالی استان‌ها می‌پردازد، به ضرورت مدیریت یکپارچه شهری و وضع این قانون اشاره شده است. این قوانین را خود نمایندگان مجلس به تصویب رسانده‌اند و حالا خود، خلاف آن عمل می‌کنند. بوچانی با بیان این مطلب می‌افزاید: حتی در این دوره شورای عالی استان‌ها کار خوبی انجام شد و طرح مدیریت یکپارچه شهری به مجلس تقدیم شد. اما این طرح تنها به دلیل کم داشتن هفت رأی از یک فوریت دستور کار مجلس خارج شد و حالا به‌جای این که نمایندگان چنین طرحی را دنبال کنند، طرح جدایی ری از تهران را مطرح می‌کنند.
وی می‌گوید: ما به‌جای اینکه به موضوع مدیریت یکپارچه تمرکز کنیم، به دنبال تفرقه‌گرایی و بخشی‌نگری در اداره کلانشهرها هستیم. در حالی که این مدل و چارچوب حتی مغایرت حقوقی و قانونی هم دارد. همان‌طور که گفتم، در شرح وظایف شورای عالی استان‌ها و در چهار قانون برنامه سوم، چهارم، پنجم و ششم مدام تأکید شده است که به سمت مدیریت یکپارچه شهری در کلانشهرها برویم. بنابراین آنقدر استدلال‌های محکم برای مدیریت یکپارچه در کلانشهرها هست و در دنیا تجربه شده و فرا روی ما قرار دارد که رفتن به سراغ جدایی بخشی از تهران نباید به ذهن کسی خطور کند. من امیدوارم این طرح که با این مفهوم مطرح شده است، با فوریت برگردد و مدیریت یکپارچه شهری در دستور کار قرار گیرد.
به دلیل محدودیت منابع مالی باید به سمت مدیریت یکپارچه برویم
البته بوچانی می‌گوید: در مدیریت یکپارچه شهری قائل نیستم همه شهرهای کشور باید با یک مدل اداره شوند، اما حداقل در مورد کلانشهرها و به‌ویژه در تهران امروز، استقرار مدیریت یکپارچه به‌واسطه محدودیت منابع مالی و به‌واسطه جلوگیری از موازی‌کاری و به‌واسطه ارتقای بهره‌وری تقریباً از مهم‌ترین اولویت‌های ماست و ضرورت آن غیرقابل انکار است و فکر نمی‌کنم هیچ اولویتی در مجلس برای نظام مدیریت شهری بالاتر از وضع قانون مدیریت یکپارچه شهری باشد.
به گفته وی ما در شرایط سخت تحریمها هستیم و حتی یک ریال را هم باید با دقت هزینه کنیم. از موازی‌کاری بکاهیم و به سمت بهره‌وری و کارآمدی برویم. ما باید از این طرح‌ها که تأثیری بر زندگی مردم در کلانشهرها و ساختار ما ندارد و فقط ساختاری روی ساختار می‌سازد و اثری ندارد پرهیز کنیم و به تجربیات جهان و نظام کارشناسی در داخل کشور توجه و به اداره شهر و اداره کشور به‌صورت بلندمدت نگاه کنیم.
کلام آخر این که ایجاد مدیریت یکپارچه شهری، کاهش هزینه‌ها در اداره شهر را به‌دنبال دارد، باعث هماهنگی حوزه‌ها مختلف می‌شود و از موازی‌کاری جلوگیری می‌کند. در حال حاضر وضعیت بهره‌وری شهرداری‌ها در دنیا بالاتر از دولت‌ها است. به همین دلیل با اجرای این قانون، دولت‌ها کوچک‌تر می‌شوند. ما نمی‌توانیم با جدا کردن ری از تهران دوباره بخش دولتی را بسط و گسترش دهیم. این کار نه علمی است، نه اقتصادی و آورده‌ای هم برای کلانشهر تهران و شهر ری نخواهد داشت.
گزارش از الهام کاظمی