اقتصاددان‌ها وقتی می‌خواهند بازار کار را مطالعه کنند، جمعیت را به دو گروه تقسیم می‌کنند: جمعیت فعال و جمعیت غیرفعال. جمعیت غیرفعال، افرادی هستند که نه شغلی دارند و نه در جست‌وجوی کار هستند. مطالعه ویژگی‌های این جمعیت کمک می‌کند تا دلایل پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی، شناسایی شوند.
نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۷ نشان می‌دهد ۴۰ درصد جمعیت بالای ۱۰ سال، از نظر اقتصادی فعال هستند و در مجموع، بیش از ۳۹ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از نظر اقتصادی غیرفعال هستند. بیشترین نسبت‌های جمعیت غیرفعال مربوط به استان‌های سیستان و بلوچستان، قم و مرکزی است. در سیستان و بلوچستان از هر ۱۰۰ نفر جمعیت بالای ۱۰ سال، ۶۶ نفر نه شغلی دارند و نه در جست‌وجوی کار هستند. در استان‌های قم و مرکزی، این تعداد به ۶۵ نفر می‌رسد.
ساکنان استان‌های خراسان شمالی، گیلان و اردبیل، در مقایسه با سایر استان‌ها، مشارکت اقتصادی بیشتری دارند و نسبت جمعیت غیرفعال در این استان‌ها، پایین‌تر از سایر استان‌هاست. در اردبیل و گیلان، از هر ۱۰۰ نفر، ۵۶ نفر غیرفعال هستند و در خراسان شمالی این تعداد به ۵۵ نفر می‌رسد.
خانه‌داری، فعالیت اصلی غیرفعال‌ها
افراد غیرفعال یا بدون کار و اشتغال می‌توانند کسب درآمد کنند یا خانه‌دار هستند و به همین دلیل در جست‌وجوی کار نیستند یا اینکه محصل هستند و به‌دلیل تحصیل، جست‌وجو برای کار را به زمان دیگری موکول کرده‌اند.
در مجموع، ۵۳ درصد جمعیت غیرفعال کشور را خانه‌دارها تشکیل می‌دهند، ۲۹ درصد محصل هستند و ۱۳ درصد، درآمد بدون کار دارند. گروه آخر در یزد، کرمان و سمنان، نسبت بیشتری از جمعیت غیرفعال را تشکیل می‌دهند. از هر ۱۰۰ نفر جمیعت غیرفعال در یزد، ۱۸ نفر درآمد بدون کار دارند. این تعداد در کرمان و سمنان، ۱۷ نفر از هر ۱۰۰ نفر است.
دلایل توقف جست‌وجو برای کار
حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت غیرفعال، یعنی ۵۱ درصد این جمعیت، مسئولیت‌های شخصی یا خانوادگی را علت عدم جست‌وجو برای کار، اعلام کرده‌اند. اشتغال به تحصیل یا آموزش، دلیل عدم جست‌وجوی کار حدود ۲۸ درصد از جمعیت غیرفعال است. حدود هفت درصد از جمعیت غیرفعال هم، چون به کار نیاز ندارند، دنبال آن نیستند. دلایل دیگری که باعث شده افراد از جست‌وجو برای کار دست بکشند، شامل بیماری، ناتوانی جسمی موقت و بارداری است. پنج درصد جمعیت غیرفعال، به همین دلایل، فعلاً در جست‌وجوی کار نیستند. یک درصد جمعیت غیرفعال نیز به‌دلیل دلسردی از جست‌وجوی کار و ناامید شدن از پیدا کردن کار، دیگر دنبال کار نمی‌گردند.
دلایل عدم جست‌وجو برای کار، بین زنان و مردان متفاوت است. در حالی که اشتغال به تحصیل و آموزش، دلیل اصلی مردان برای توقف جست‌وجو برای کار است، دلیل عمده زنان، مسئولیت‌های شخصی و خانوادگی است. ۶ میلیون نفر از حدود ۱۲ میلیون نفر مرد غیرفعال، مشغول تحصیل و آموزش هستند. این در حالی است که ۲۰ میلیون نفر از حدود ۳۰ میلیون نفر زن غیرفعال، مسئولیت‌های شخصی یا خانوادگی را مانع اشتغال و دلیل اصلی توقف جست‌وجو برای کار، اعلام کرده‌اند. در مجموع، ۷۰ درصد جمعیت غیرفعال را زنان تشکیل می‌دهند.
تحصیلات عرضه نیروی کار را افزایش می‌دهد؟
۲۸ درصد جمعیت غیرفعال، به دلیل اشتغال به تحصیل، در جست‌وجوی کار نیستند، اما آیا تحصیل و آموزش توانسته عرضه نیروی کار را افزایش دهد؟
وضعیت جمعیت غیرفعال در بین گروه‌های تحصیلی، متفاوت است. نسبت عرضه نیروی کار در افراد با تحصیلات دکتری، از سایر گروه‌های تحصیلی بیشتر است و در نتیجه، پایین‌ترین جمعیت را در بین جمعیت غیرفعال، با سهمی کمتر از یک درصد دارند. افراد با تحصیلات ابتدایی با ۲۶ درصد، بزرگ‌ترین گروه تحصیلی در بین جمعیت غیرفعال هستند.