برخلاف نرخ تورم که در ایران نسبت به تمام کشورهای همسایه با اختلاف قابل توجهی بالاتر است (اینجا را بخوانید)، وضعیت بیکاری در بین کشورهای همسایه، از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب، بسیار متفاوت است. مقایسه نرخ بیکاری همسایه‌های ایران چندان ساده نیست، زیرا برخی از این کشورها، آمارهای مربوط به بیکاری را به‌روز نکرده‌اند.
به‌عنوان مثال، آخرین آمار مربوط به نرخ بیکاری ترکمنستان که از طریق وب‌سایت بانک جهانی قابل دسترسی است، مربوط به سال ۲۰۱۰ یعنی تقریباً ۱۰ سال پیش است و عدد ۴ درصد را نشان می‌دهد. آخرین آمار مربوط به بحرین مربوط به سال ۲۰۱۱ است که بر اساس آن نرخ بیکاری این کشور، ۴ درصد اعلام شده است. در ارمنستان نیز آخرین رقم مربوط به سال ۲۰۱۳ و برابر ۱۶.۲ درصد است.
با این حال، انتشار آمارهای سایر کشورهای همسایه نظم بیشتری دارد. آخرین آمارهای کویت و عمان مربوط به سال ۲۰۱۶ است که براساس آن، نرخ بیکاری در کویت ۲.۲ و در عمان ۳.۳ درصد است. آخرین نرخ بیکاری منتشر شده در قزاقستان نیز برابر ۴.۹ درصد و مربوط به سال ۲۰۱۷ است.
در سال ۲۰۱۸، کمترین نرخ بیکاری بین همسایگان ایران مربوط به قطر و برابر با ۰.۱ درصد است و پس از آن امارات با ۲.۲ درصد قرار دارد. از کشورهای کوچک نفت‌خیز که بگذریم، نرخ بیکاری افزایش می‌یابد؛ مثلاً در پاکستان نرخ بیکاری برابر ۴.۱ و در آذربایجان ۴.۹ درصد است. در عربستان سعودی نیز این عدد به ۶ درصد می‌رسد. سایر کشورهای همسایه نیز با توجه به شرایط خود، عملکرد متفاوتی در مهار بیکاری و ایجاد اشتغال داشته‌اند.
حمایت‌های دولتی از بخشی که بیشترین اشتغال را دارد
بخش عمده نیروی کار در ترکمنستان، در بخش کشاورزی فعال هستند. بخشی که پیش‌بینی می‌شود به دلیل حمایت‌های دولت، همچنان پرسود و برای نیروی کار، جذاب باشد. به‌عنوان مثال، دولت این کشور سال گذشته، نرخ خرید کتان و گندم را به ترتیب ۱۰۰ و ۵۰ درصد افزایش داده است. نرخ بیکاری در ترکمنستان در سال ۲۰۱۰، ۴ درصد بوده است.
کاهش نرخ بیکاری در روسیه
نرخ بیکاری در روسیه از ۵.۲ درصد در سال ۲۰۱۷ به ۴.۸ درصد در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته و دستمزد واقعی در این کشور افزایش پیدا کرده است. افزایش دستمزد واقعی را می‌توان بازتابی از نرخ تورم پایین و رشد دستمزدها در بخش عمومی دانست.
دستاوردهای در معرض خطر ترکیه
توسعه اقتصادی و اجتماعی ترکیه از سال ۲۰۰۰ به بعد، چشمگیر بوده؛ افزایش اشتغال و سطح درآمدها، ترکیه را در گروه کشورهای با درآمد متوسط قرار داد. با این حال، رشد نااطمینانی‌های اقتصادی و چالش‌های محیط بیرونی، تهدیدی برای از بین رفتن این دستاوردها هستند. نرخ بیکاری ترکیه در سال ۲۰۱۸ برابر با ۱۰.۹ درصد بوده است.
فرصت‌های محدود اشتغال در افغانستان
نرخ بیکاری در افغانستان در سال ۲۰۱۷ برابر با ۱۱.۲ درصد بوده است. تعداد کمی از مردم افغانستان، به اشتغال بهره‌ور یا با درآمد مکفی، دسترسی دارند. ۸۰ درصد اشتغال افغانستان مربوط به مشاغلی است که آسیب‌پذیرند و امنیت شغلی پایینی دارند یا مشاغل یک‌روزه و حتی کار بدون مزد هستند. این در حالی است که تقریباً سه‌چهارم جمعیت این کشور، زیر ۳۰ سال و حدود ۲۵ درصد جمعیت، بین ۱۵ تا ۳۰ سال سن دارند.
این نسل جوانی که عموماً تحصیلات پایین و فرصت‌های اندکی برای اشتغال دارند، تقریباً هشت میلیون نفر از جمعیت بازار کار را تشکیل می‌دهند. نرخ‌های مشارکت نیروی کار در بین زنان جوان، بسیار پایین است. نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ سال در این کشور، رقم بالای ۳۱ درصد را نشان می‌دهد؛ در حالی که ۴۲ درصد این جمعیت، نه شغلی دارند، نه در حال تحصیل هستند و نه آموزش‌های شغلی دریافت می‌کنند.
تغییر روند بیکاری عراق با ظهور داعش
نرخ بیکاری عراق که پیش از داعش و بحران نفت در حال کاهش بود، از سال ۲۰۱۲ دوباره افزایش یافته است. حدود ۱۷ درصد جمعیت فعال این کشور بیکار هستند. نرخ بیکاری زنان که پیش از این مسائل حدود ۱۱.۳ درصد بود به ۲۰.۷ درصد در سال ۲۰۱۷ رسیده است. همچنین، بیش از یک‌پنجم جمعیت جوان فعال، یعنی افراد ۱۵ تا ۲۴ سال، هیچ شغلی ندارند و بیش از یک‌پنجم آنها نه محصل هستند و نه از آموزش‌های شغلی استفاده می‌کنند.
سیاست‌های ضداشتغال
به‌طور کلی منطقه‌ای که ایران و بخش قابل‌توجهی از همسایگانش در آن قرار دارند، یعنی منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، با نرخ بیکاری بالا و مشاغلی با بهره‌وری پایین در بخش غیررسمی مواجه است. بخش خصوصی در این کشورها به اندازه کافی شغل ایجاد نکرده است. دلیل آن، سیاست‌های محدودکننده رقابت است. این سیاست‌ها، اجازه نمی‌دهند بنگاه‌های جدید ایجاد شوند یا بنگاه‌های با بهره‌وری پایین، از بازار حذف شوند.
فقدان بخش خصوصی در این منطقه، به افزایش نرخ بیکاری به‌ویژه در بین زنان و جوانان دامن زده و بخش غیررسمی بزرگی را ایجاد کرده که بهره‌وری لازم را ندارد. اتلاف نیروی انسانی در این منطقه، زیاد است به‌طوری که آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد به‌طور میانگین فقط حدود ۱۹ درصد جمعیت در سن کار، در بخش رسمی اقتصاد کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا مشغول به‌کار هستند. این در حالی است که این نسبت در آمریکای لاتین برابر ۲۷ درصد و در اروپای شرقی و آسیای مرکزی، ۴۰ درصد است.
نرخ بیکاری در ایران همچنان در سطح بالای ۱۲.۱ درصد در سه ماهه دوم سال ۲۰۱۸ باقی مانده است. نرخ بیکاری مردان و زنان به‌ترتیب ۱۰.۲ و ۱۹.۷ درصد است که نشان‌دهنده استمرار شکاف جنسیتی در بازار کار است. نرخ بیکاری جوانان در نیمه سال ۲۰۱۸، حدود ۲۸ درصد بوده که در مقایسه با میانگین منطقه، رقم بالایی است. با این حال، ایران از جمله کشورهایی است که بهبود چشمگیری در افزایش نرخ مشارکت زنان داشته است.