موسیقی یکی از مهم‌ترین عناصر فرهنگی هر سرزمین است. در کشور ما هم به دلیل تنوع قومیت‌ها، آواها و آوازهای متفاوت و بسیاری به گوش می‌رسد. آواهایی که هر یک راوی داستان زندگی یک قومِ گوشه و کنار کشور است. به مناسبت گرامیداشت ایام عید قربان و غدیر در ایستگاه‌های مترو تهران شاهد هنرنمایی گروه‌های متفاوت موسیقی اقوام هستیم. گروه‌هایی که با زبان‌ها و گویش‌های متفاوت و با نواختن موسیقی شاد، برای لحظاتی لبخند و شادی را به شهروندان هدیه می‌دهند.
اجراها نباید در تالارهای رسمی و شیک باشند
پیروز ارجمند آهنگساز و موسیقی‌شناس قومی درباره تأثیر برگزاری چنین برنامه‌هایی در فضای عمومی به خبرنگار ایرناپلاس گفت: خاستگاه و زادگاه موسیقی نواحی، مردمی است. چون این موسیقی برای مردم و از مردم بوده است. یعنی مجریان، نوازندگان و خوانندگان همه مردم عادی هستند که در یک دوره‌ای از زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند موسیقی را به‌عنوان یک حرفه و برای مردم دیگر انتخاب کنند. محل اجرای‌شان معمولاً در اماکن عمومی روستا یا ایل و عشایر است. به عبارت دیگر، این اجراها نباید در تالارهای رسمی و خیلی شیک اجرا شود، بلکه باید در فضای عمومی باشد. نوع موسیقی به‌گونه‌ای است که نیاز به یک برنامه کامل کنسرت ندارد. این قطعات در یک ملودی تکرار شونده با یک داستان و موضوع خاص در یک زمان کوتاه قابلیت اجرا دارند. بنابراین چنین موسیقی‌هایی در صورتی که در مکان‌های عمومی مثل مترو و ... اجرا شوند، می‌توانند چندین نقش کاربردی داشته باشند. یک بخش از موسیقی خیابانی می‌تواند موسیقی محلی باشد. اجرای موسیقی اقوام، ایجاد نشاط، آرامش در مخاطبان و تقویت هویت‌های قومی و ملی می‌کند. چون وقتی شخصی این موسیقی را می‌شنود به فرهنگ و اصالت خود بیشتر علاقه‌مند شده و احساس غرور ملی می‌کند. طبیعتاً تأثیر مثبتی در یک فرآیند هویت‌یابی دارد.
وی در ادامه افزود: وجه دیگر این برنامه‌ها بحث مالی و تأمین مالی این نوازندگان است. این نوازندگان و خوانندگان محلی که منابع درآمدشان محدود است، به این وسیله از نظر مالی تقویت می‌شوند و موجب ماندگاری این موسیقی می‌شوند. وجه چهارمش این است که این موسیقی در حوزه میراث ناملموس قرار می‌گیرد. این حس و ثبت در موزه و تالارهای رسمی نیست، بلکه در اماکن عمومی و در دل مردم است. مثل هر آیینی دیگر که اجرا می‌شود باید در یک فرآیند عمومی ماندگار شود. وجه آموزش و ترویج هم وجه بعدی‌اش است. معمولاً موسیقی فرآیندی دارد که در مرحله اشتیاق‌زایی و اشتیاق‌آفرینی باید دیده و شنیده شود، این همان وجه تشویقش برای حفظ میراث و فراگیری‌اش برای بقیه مردم است.
موسیقی محلی ایرانی موسیقی کاربردی است
ارجمند با اعلام اینکه موسیقی محلی ایرانی موسیقی کاربردی است، درباره موسیقی قومیت‌ها عنوان کرد: کارآواها که آوازها و ترانه‌های کار است در مناطق مختلف ایران و هنگام کار استفاده می‌شود، مثل آوازهای قالیبافی، برداشت گندم و آوازهای کار بازاری، همه گونه‌های موسیقی کار هستند. همچنین موسیقی جشن‌ها، اعیاد مذهبی و ملی و موسیقی‌هایی که جنبه درمانی دارند، همه کاربرد دارند. این موسیقی‌ها در فرهنگ‌های بومی و خرده‌فرهنگ‌ها در ساعات و روزهای خاصی اجرا می‌شوند و طی آیینی خودباوری ملی و قومی را ایجاد می‌کند. این گونه‌ها که در ایران بسیار هم متنوع هستند باید شناسایی شوند، مثلاً ما آوازها و موسیقی رمضان، محرم، جشن و اعیاد داریم.
شرایط ایده‌آل برای مخاطبان
این آهنگساز و نوازنده در پاسخ به این پرسش که برای بهتر برگزار شدن چنین برنامه‌هایی در شهرهای بزرگ کشور مانند تهران چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید، افزود: باید با برنامه‌ریزی، گروه‌های موسیقی از مناطق مختلف دعوت شوند و در روزها و اماکنی خاص در ایستگاه مترو، فضای عمومی شهر و پارک‌ها بدون اینکه مورد تعرض قرار گیرند، امکانی تعبیه شود و برای مخاطبان هم سکو یا جاهایی برای تماشا فراهم شود. طبیعتاً این اتفاق خیلی مؤثر است. ضمن اینکه باید در شأن آن موسیقی با این مراسمات برخورد کرد؛ یعنی مکان و زمان خاصی برایشان در نظر گرفت که مخاطب در یک شرایط ایده‌آلی موسیقی را بشود. در غیر این صورت گروه‌ها مجبور می‌شوند هر جایی می‌رسند اجرا کنند. این کار را شهرداری با هماهنگی وزارت ارشاد می‌تواند انجام دهد که گروه‌ها را شناسایی و در روزهای خاصی برنامه اجرا کنند. کشورهای دیگر این کار را انجام داده‌اند. به‌طور خاص در روسیه این اتفاق خیلی معمول و مرسوم است؛ در مالزی و کره هم همچنین. طبیعتاً در همه کشورهایی که دغدغه فرهنگ دارند، دیده می‌شود. البته نباید فراموش کرد که موسیقی یکی از جنبه‌های مهم عرصه گردشگری است چه گردشگری داخلی و چه خارجی. طبیعتاً وقتی این گروه‌ها در امکان عمومی برنامه اجرا می‌کنند، جذابیت‌هایی به معرفی فرهنگ ملی ایران اضافه می‌شود.
یک اتفاق خجسته
شهرام صارمی، نوازنده کمانچه و دبیر انجمن موسیقی و مدیر اجرایی سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر درباره تأثیرات برگزاری گروه‌های موسیقی محلی در مترو و فضاهای عمومی به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این اتفاق بسیار خجسته مبارکی است که مردم شهر بزرگی مثل تهران می‌توانند با فرهنگ، موسیقی و حرکات آیینی مناطق مختلف ایران آشنا شوند و می‌تواند محملی باشد که این هنر به‌صورت خیلی ساده و بی‌واسطه به سمع و نظر مردم شهر برسد. موسیقی اقوام چون زیرساخت و پایه موسیقی دستگاهی ایران است، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و آشنایی مردم با آن باعث می‌شود که با موسیقی دستگاهی بیشتر آشنا شوند و بدانند ریشه‌های این موسیقی از کجا سرچشمه گرفته و وارد موسیقی شهری شده است.
تأثیر موسیقی اقوام بر زندگی شهری
وی درباره نقش موسیقی اقوام بر زندگی مردم شهری بیان کرد: موسیقی اقوام بر عکس موسیقی شهری، کاملاً یک نقش کاربردی در زندگی روزمره مردم اقوام مختلف دارد. به عبارت دیگر، با مراحل مختلف زندگی‌شان همخوانی دارد و برای مراحل مختلف زندگی ساخته شده است. موسیقی در همه برهه‌های زمانی اقوام مانند شادی‌هایشان، اتفاقات خوب و بد، دورهمی‌ها و ... نقش مهمی دارد. این گروه‌ها شادی‌هایشان را با چنین برنامه‌هایی یعنی موسیقی، حرکات آیینی و رقص با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. موسیقی اقوام همان‌طور که در زندگی خود اقوام کاربردهایی به این شکل دارد، برای مردم شهر هم قطعاً شادمانی‌ها و ساعات خوشی را رقم خواهد زد.
فقط مختص به ایام اعیاد و مناسبت‌ها نشود
صارمی درباره چگونگی بهتر برگزار شدن این اتفاق عنوان کرد: برگزاری چنین جشن‌هایی اگر به‌صورت مستمر، دقیق‌تر و مرتب‌تر باشد و تنها به ایام اعیاد و مناسبت‌ها مختص نشوند، باعث می‌شود مردم شهرها از موسیقی که فرهنگ بسیار کهن و ریشه‌دار هر قومیتی است، استفاده کنند و به ارتقای فرهنگ موسیقی مردم کمک شایانی می‌کند. ارائه آثار هنری برای عموم، یک موضوع خیلی مهم است. اینکه خیلی از مردم به خاطر مشکلات کاری و مشغله‌های روزانه‌ای که دارند، ممکن است نتوانند ساعاتی را به برنامه‌های هنری اختصاص دهند، یا حتی امکانش برایشان مهیا نشود و نتوانند در برگزاری چنین برنامه‌هایی در شهر تهران حضور داشته باشند. شهرداری تهران مثل همه شهرداری‌های جهان باید برنامه‌های فرهنگی هنری خاص، اصیل و ریشه‌داری را در مقاطع مختلف برای مردم طراحی کند. ضمن اینکه در تهران، فرهنگسراها، مراکز فرهنگی، سالن‌های بزرگ‌تر و فضاهای بازی که بتواند با یک اطلاع‌رسانی دقیق‌تر و بهتر پذیرای مخاطبان و هموطنانمان باشد، وجود دارد و متولیان می‌توانند این برنامه‌ها را با یک برنامه‌ریزی قبلی و دقیق، خیلی مرتب‌تر و شکیل‌تر به سمع و نظر مردم برسانند.
گزارش از هنگامه ملکی