طرح «تابستانه کتاب» شاید برای قشری محدودی از مردم آشنا و مهم باشد؛ قشری که کتاب‌خوان هستند و همواره کتاب در سبد خریدشان وجود دارد و کتاب برایشان جزو ارکان اصلی زندگی محسوب می‌شود. این طرح از ۲۷ تیرماه آغاز شد و تا سوم مردادماه ادامه داشت. کتابفروشی‌های عضو طرح، موظف بودند کتاب‌ها را با یارانه ۲۵ درصدی و ۱۵ درصدی که به ترتیب شامل کتاب‌های تألیفی و ترجمه بود، در این ایام بفروشند. اما این طرح تا چه اندازه با استقبال مردم همراه شده و آیا تأثیری هم در رونق کتابخوانی و کتابفروشی داشت؟
اطلاع‌رسانی ضعیف و استقبال کم
مهدی حسین‌زادگان، مدیر داخلی و مسئول فروشگاه انتشارات ققنوس، درباره طرح تابستانه و استقبالی از آن نسبت به سال گذشته، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: امسال بر خلاف گذشته، این طرح با استقبال مواجه نشد؛ البته قابل پیش‌بینی هم بود چون چند دوره وقفه افتاده بود. مردم اطلاع آن‌چنانی از این طرح نداشتند و بسیاری از مردم در فروشگاه متوجه چنین طرحی میشدند و عملاً در میزان سبد خریدشان تأثیری نداشت. در حالی که در دوره گذشته به این شکل بود که مردم با لیست و با یک یا دو نفر همراه می‌آمدند که بتوانند سبد خرید بیشتری را تخفیف بگیرند، اما امسال این‌طور نبود. اطلاع‌رسانی ضعیف بود و در فروش کتاب‌های فروشگاه ما خیلی تأثیرگذار نبود.
کتاب‌هایی که فروش خود را داشتند، پرفروش شدند
مدیر داخلی انتشارات و فروشگاه ققنوس در پاسخ به این پرسش که چه آثاری در این ایام بیشتر مورد توجه و خرید مردم قرار گرفته است، عنوان کرد: کتاب‌هایی بودند که فروش خودشان را داشتند. یک انتقادی که همیشه به این طرح، مخصوصاً این دو دوره گذشته تابستانه و عیدانه که طرح‌های حمایتی هستند، دارم، تفاوت تخفیف بین کتاب‌های تألیفی و ترجمه است. چون ما نباید روی سلیقه مخاطب تأثیرگذار باشیم. مسئولان فکر کردند وقتی این کار را بکنند کتاب‌های نوقلمان یا کسانی که کتاب‌های اولشان را عرضه کرده‌اند، پرفروش می‌شوند. اما حداقل در فروشگاه ما این اتفاق نیفتاد و وقتی در سایت تخفیف هم رصد می‌کردیم، چنین مسئله‌ای را ندیدیم. کتاب‌هایی که از قبل پرفروش بودند، فروششان یک مقدار بیشتر شد. مثلاً در پرفروش‌های خارجی ما «ملت عشق» چه قبل از طرح، چه میان طرح یا بعد از آن هم پرفروش بود. سمفونی مردگان و بلوای عباس معروفی هم از دیگر پرفروش‌ها بودند. در این طرح چنین اتفاقی نمی‌افتد که نویسنده‌ای تا به حال کتابش نمی‌فروخته، اما آغاز این طرح و تخفیف باعث شود کتاب‌هایش فروش برود.
یک طرح فصلی تأثیرگذار
مهدی حسین‌زادگان با اعلام اینکه طرح‌های تابستانه و کلاً طرح فصلی بهترین اقدام حمایتی بوده که چند دوره برگزار شده است، خاطر نشان کرد: چه نمایشگاه استانی، چه پرداخت بن مستقیم و خرید کتاب تا به حالا هیچ‌کدام از آنها تأثیرگذاری این طرح را نداشتند. یک حمایت همه‌جانبه از صنعت نشر با تمرکز روی کتابفروشی‌ها که باعث شده است کل صنعت نشر بهتر بچرخد. ولی آن وقفه‌ای که بین چند دوره افتاد، باعث شد این طرح لطمه ببیند. البته اطلاع‌رسانی‌اش بسیار ضعیف بود، اما مدت زمانش خوب بود. یعنی نباید خیلی طولانی شود که مردم هم عادت کنند.
سالی بی‌رونق
«متأسفانه این طرح امسال بی‌رونق و کلاً فضای فروش کتاب نسبت به سال گذشته خیلی ضعیف‌تر بود. یک مشکل دیگری که هست، نبود کتاب است. در حال حاضر، بسیاری از کتاب‌های ناشران دیگر را در فروشگاهمان سفارش می‌دهیم که متأسفانه با جوابِ: چاپش تمام شده، مواجه می‌شویم که خود لطمه‌زننده است.»
یک هفته کفایت می‌کند
حمیدرضا رضایی، مسئول فروش کتابفروشی کیهان درباره استقبال از طرح تابستانه‌ای که اوایل ماه مرداد به اتمام رسید، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: استقبال بد نبود. اما نکته‌ای که جود دارد این است که وقتی طرح می‌خواهد شروع شود از حدود یک هفته یا دو هفته قبل از آن، هیچ‌کس خرید نمی‌کند و همه خریدهایشان را در طرح انجام می‌دهند. به همین دلیل دو هفته بازار می‌خوابد، تا یک هفته که طرح است با تخفیف خرید کنند. آمار نشان می‌دهد طرح تابستانه امسال در مقایسه با طرح قبلی که در پاییز برگزار شد، با استقبال کمتر مواجه بوده است؛ به‌خصوص روزهای ابتدایی که استقبال خیلی ضعیف بود، اما چند روز آخر بهتر شد.
وی درباره مدت زمان این طرح بیان کرد: اعتبار تخفیف فروشگاه‌ها متفاوت است. اگر اعتبار تمام شود، زمان هر چند روز که باشد، برای شما فرقی نمی‌کند. اما در مسئله همکاری، بحث خانه کتاب و ... خوب بودند. یعنی ما تماس می‌گرفتیم و شارژ می‌کردیم. اگر ادامه پیدا می‌کرد از نظر من مشکل نبود. اما همین یک هفته کفایت می‌کند.
پرفروش‌های کیهان
رضایی در پاسخ به این پرسش که چه آثاری در کتابفروشی کیهان بیشترین میزان فروش را در زمان این طرح داشته، عنوان کرد: با توجه به اینکه کتاب‌های کتابفروشی ما، محتوای سیاسی و مذهبی دارند و همیشه پرفروش‌هایمان هم در همین حوزه‌های سیاسی، مذهبی و دفاع مقدس است، طرح فقط پرفروش‌های ما را پرفروش‌تر کرد. یعنی خیلی کتاب خاصی را وارد پرفروش‌ها نکرد. کتاب دهکده خاک بر سر، الف لام خمینی، طرح کلی اندیشه اسلامی، هفتاد بند استغفار از امیرالمؤمنین و خط مقدم فروش بهتری داشتند.
وقتی کتاب کالای لاکچری می‌شود
«کلاً در مجموع طرح‌هایی که در برنامه تخفیف وزارت ارشاد برگزار شده، این طرح بهترین بوده است. نه‌فقط طرح تابستانه امسال، بلکه کل طرح‌های فصلی بهترین بوده است. بحث این است که قیمت کتاب خیلی بالا رفته و کاملاً تبدیل به یک کالای لاکچری شده است که از سبد خانوار خارج شده و با این وضعیت قیمت‌ها، خارج‌تر شده است. یعنی اگر این سوبسیدهایی که ارشاد می‌دهد، مدیریت شده و به سمت ناشر برود و ناشر قیمت را پایین بگذارد، دیگر لازم نیست ما در کتابفروشی‌ها تخفیف اعمال کنیم.»
لطمه‌ای که تخفیف وارد می‌کند
رضایی با اعلام اینکه اعمال همیشگی تخفیف‌ها خیلی خوب و صحیح نیست، افزود: ذهنیتی که درباره تخفیف به وجود آمده، خود به یک مسئله تبدیل شده است. وقتی کالایی را کل سال تخفیف بگذارید، ارزش آن در چشم مردم پایین می‌آید. یعنی بحث تخفیف دایم، خیلی هم خوب نیست. وقتی مردم به کتابفروشی‌ها می‌آیند و با کتابی مواجه می‌شوند که ۲۰ درصد تخفیف دارد، هفته بعد اگر تخفیف را برداشته باشیم، به نداشتن تخفیف معترض می‌شوند. متأسفانه مردم را به کتاب با تخفیف عادت داده‌ایم. مثلاً نمایشگاه‌های استانی یا داخل شهر که پنجاه درصد تخفیف می‌دهند، معمولاً کتاب‌هایی را می‌فروشند که آثار سطح پایین و ضعیف مانند روانشناسی زرد و ترجمه‌هایی ضعیف دارند و قیمت ۲۰ هزار تومانی را ۳۰ هزار تومان می‌گذارند و روی آن پنجاه درصد تخفیف می‌دهند.
گزارش از هنگامه ملکی