سیل امسال بار دیگر ثابت كرد طبیعت با ما شوخی ندارد؛ با این حال، گویا متولیان مدیریت بحران كشور همچنان این مهم را درك نمی‌كنند. در طول این سال‌ها و با وجود تعدد بحران‌های طبیعی در كشور، مدیریت بحران همچنان در حد یك سازمان امداد و نجات باقی مانده و بسیاری از مراحل مدیریت بحران را به فراموشی سپرده است.
یكی از مهم‌ترین مراحل مدیریت بحران، مرحله پس از بحران است. در این مرحله اقدامات لازم برای جلوگیری از تكرار بحران و خسارت‌های ناشی از آن انجام می‌شود؛ مواردی همچون احداث ساختمان‌ها مطابق قوانین مقاوم‌سازی، اقدامات اجرایی در زمینه بازسازی و... اما شاید نخستین قدمی كه سازمان مدیریت بحران پس از اتفاقاتی مثل سیل اخیر، باید انجام دهد این باشد كه ساختمان‌های مسكونی، اداری و تجاری را مورد ارزیابی قرار داده و میزان آسیب به آن‌ها را مشخص كند.
ممكن است یك منزل مسكونی پس از بحران در ظاهر هیچ آسیبی ندیده باشد، اما به لحاظ فنی، استحكام و مقاومت خود را از دست داده باشد و دیگر قابل سكونت نباشد. یكی از وظایف سازمان مدیریت بحران این است كه ساختمان‌ها را مورد ارزیابی قرار داده و قابل استفاده بودن آن را مشخص كند.
حمزه شكیب، استاد دانشگاه تربیت مدرس و عضو هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران است. او در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: همه كشور‌های توسعه‌یافته و عمده كشور‌های در حال توسعه، طرح جامعی برای مدیریت بحران دارند كه در زمان بحران، برنامه‌هایی را در سطح ملی، استانی و شهری پیاده می‌كنند. همان‌طور كه می‌دانید مدیریت بحران سه فاز دارد: قبل از بحران، حین بحران و دیگری پس از بحران است. اما متأسفانه اتفاقی كه در جامعه ما به وقوع پیوسته، این است كه سازمان مدیریت بحران به سطح یك سازمان امداد و نجات و در حد یك مُسكن موقت برای حوادث تقلیل یافته است. در حالی كه در همه جای دنیا اصل بر این است كه باید بیش از 80 درصد توان و برنامه‌های این سازمان، صرف مباحث پیش از بحران و در فاز پیشگیرانه باشد.
به گفته شكیب، این پیشگیری به‌راحتی می‌تواند انجام شود، ولی عدم نگاه درست به مدیریت بحران و این نگاه كه ما مدیریت بحران را در قالب جبران خسارت می‌بینیم، باعث شده است این وضعیت در كشور ما پیش بیاید و در این شرایط اقتصادی هزینه‌های هنگفتی به كشور و مردم تحمیل شود.
**ارزیابی ساختمان‌ها 24 ساعت پس از بحران
عضو هیأت مدیره ساختمان نظام مهندسی استان تهران می‌افزاید: زمانی كه حادثه یا بحرانی مثل سیل، زلزله و موارد دیگر رخ می‌دهد، قاعدتاً باید تیم‌های كارشناسی كه بتوانند ارزیابی كیفی صحیحی از واحد‌های مسكونی، اداری و تجاری داشته باشند وجود داشته باشد. زمانی كه ارزیابی كیفی به ارزیابی كمی تبدیل شد، می‌توان تشخیص داد كدام ساختمان قابل سكونت است یا كدام قابل‌بازسازی است. بر همین اساس معمولاً بازدید‌ها باید 24 ساعت پس از بحران اتفاق بیفتد و براساس ارزیابی‌های انجام شده، كارشناسان برچسب‌هایی را به رنگ قرمز، زرد و سبز كه به معنی غیرقابل سكونت بودن، قابل بازسازی و قابل سكونت بودن است، به ساختمان‌ها بزنند.
**ساختار مشخصی برای ارزیابی ساختمان‌ها پس از بحران نداریم
شكیب ادامه می‌دهد: این اتفاق در حقیقت یك موضوع علمی است كه قاعدتاً باید اتفاق بیفتد و كارشناس‌های مدیریت بحران باید آن را انجام داده و آن را مدیریت كنند. به این معنی كه از قبل باید تیم‌های آماده‌ای داشته باشند و با نهاد‌های مختلف مثل نهاد‌های صنفی و دانشگاهی در این باره همكاری كنند كه متأسفانه هیچ ساختاری برای این كار در سازمان مدیریت بحران تعریف نشده است. البته این ارزیابی به‌صورت موردی اتفاق می‌افتد، اما ما هیچ ساختاری كه این موضوع را به‌عنوان روند معمول بعد از بحران انجام دهند، نداریم. ممكن است زلزله‌ای اتفاق بیفتد و بنیاد مسكن گروهی را برای ارزیابی به منطقه اعزام كند تا این كار را انجام دهند. ولی این موضوعی نیست كه در حیطه مدیریت بحران ما باشد و تعریف شود كه اگر گستردگی حادثه ملی یا استانی است ما چقدر نیرو نیاز داریم و متأسفانه برنامه‌ای برایش وجود ندارد.
**غفلت از ظرفیت نظام مهندسی برای ارزیابی خسارت پس از بحران
شكیب می‌افزاید: ما الان چیزی حدود 400 هزار عضو سازمان نظام مهندسی در سراسر كشور داریم، سؤال این است كه چرا نمی‌آییم از این ظرفیت بالقوه كه در این سطح در كشور وجود دارد، استفاده كنیم؟ سازمان مدیریت بحران می‌تواند در استان‌ها تفاهم‌نامه‌ای با سازمان نظام مهندسی امضا كند و از طریق آن‌ها ارزیابی خسارت به ساختمان‌ها را انجام دهد. مراجع استاندارد این موضوع در دنیا وجود دارد و چیزی نیست كه ما بخواهیم آن را تدوین كنیم. ما همچنین دانشگاه‌های متعددی داریم كه سازمان مدیریت بحران می‌تواند بدون هزینه از آن‌ها استفاده كند. افراد داوطلب آمادگی دارند تا این كار را انجام دهند، ولی یك دستگاهی باید این موضوع را مدیریت كند. متأسفانه مدیریت بحران كشور ما از این موضوعات غافل است.
اما اینكه ارزیابی ساختمان‌ها پس از بحران در قانون و اساسنامه سازمان مدیریت بحران آمده است یا نه، موضوع دیگری است. شكیب در این باره می‌گوید: قاعدتاً كلیت چنین موضوعی حتماً در اساسنامه این سازمان وجود دارد و شاید جزئیاتش وجود نداشته باشد. مثلاً در مورد همین استفاده از كمك‌های نهاد‌های داوطلب، من به‌عنوان عضو هیئت مدیره ساختمان نظام مهندسی تهران تا به امروز ندیده‌ام كه كسی از ما درخواست همكاری كند، با اینكه ما بار‌ها اعلام آمادگی كرده‌ایم.
به دلیل همین شرایطی كه به آن‌ها اشاره كرد او معتقد است كه ما باید یك بازنگری جدی در نحوه نگاهمان به مدیریت بحران داشته باشیم و مسئولانمان باید توجه جدی به این موضوع كنند. نگاه ما باید بیشتر پیشگیرانه باشد در حالی كه از این هم غافل هستیم و متأسفانه مدیریت ما روزمره است و آینده را نمی‌بینیم.
**در ارزیابی چه مواردی باید مدنظر قرار گیرد؟
این استاد دانشگاه درباره اینكه چگونه باید ساختمان‌هایی كه در معرض بحران‌هایی مثل سیل و زلزله بودند را مورد ارزیابی قرار داد می‌گوید: ساختمان اجزای مختلفی یا به عبارتی فونداسیونی مثل سیستم سازه‌ای، سقف، اجزای ذیل سازه‌ای، تأسیسات برقی و مكانیكی دارد. كارشناس ارزیاب قاعدتاً باید همه این‌ها را چك و كنترل كند، هر كدام از این موارد در پایداری ساختمان نقشی دارد و متناسب با نقششان به آن امتیاز می‌دهند و متناسب با آن ارزیاب می‌تواند حداكثر در نیم ساعت متوجه شود كه ساختمان پایداری لازم را دارد یا ندارد.
البته به گفته او، ارزیابی از استحكام ساختمان باید در دو مرحله انجام شود؛ مرحله نخست ارزیابی كیفی سریع است كه معمولاً در 24 ساعت یا 48 ساعت اول انجام می‌شود و در صورت رأی به استحكام ساختمان افراد می‌توانند تا دو ماه از آن استفاده كنند، اما پس از دو ماه باید ارزیابی كیفی تفصیلی انجام شود. در این مرحله ارزیابی ریزتر می‌شود و اجزا ریز ساختمان را هم مورد ارزیابی قرار می‌دهد و اگر جواب این بود كه ساختمان آسیب‌پذیر است آن موقع ارزیابی‌های جامع كمی انجام می‌شود و نهایتاً مشخص می‌شود كه آیا ساختمان مذكور قابلیت مقاوم‌سازی دارد یا باید تخریب و نوسازی شود؟
گزارش از الهام السادات كاظمی
تاریخ انتشار: ۱۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ - ۱۳:۰۱
تهران- ایرناپلاس- اگرچه پس از بحران باید ساختمان‌های اداری، مسكونی و تجاری مورد ارزیابی تیم‌های كارشناسی قرار گیرد، اما یك كارشناس عمران می‌گوید هنوز در كشور ما ساختاری برای این موضوع وجود ندارد.