جامعه ایران، پویا و غیرقابل‌پیش‌بینی
ایرناپلاس: به‌عنوان مقدمه لطفاً ارزیابی خود را از آرایش نیرو‌های سیاسی و وضعیت آتی جامعه ایران در سال 98 بفرمایید.
جلایی‌پور: جامعه‌شناسی نظریات خیلی دقیقی درخصوص پیش‌بینی آینده ندارد و صرفاً می‌توان یك زمینه‌ها و روند‌هایی را ارزیابی كرد. مضافاً اینكه جامعه مجموعه‌ای از مؤلفه‌های زنده است؛ لذا اساساً نمی‌توان به شكل خیلی دقیق مسائل را پیش‌بینی كرد؛ هرچند توجه به برخی نكات مهم است. من فكر می‌كنم درخصوص آینده جامعه ایران، وضعیت آینده را می‌توان در چند زمینه تحلیل كرد:
نكته اول؛ اقدام ناجوانمردانه ترامپ در راستای خروج یك‌طرفه از برجام بود. باید ببینیم نظام اقتصادی كشور چقدر می‌تواند نسبت به تحریم‌ها مقاومت كند؛ لذا عكس‌العمل وضعیت اقتصادی ایران نسبت به این اقدام واجد اهمیت است. این نكته را باید توجه كرد كه همه اقتصاددانانی كه تحلیل‌های روشنی دارند، نسبت به وضعیت اقتصاد ایران نگران‌اند.
نكته دوم؛ بحث اثرات گرانی كالاهاست. اینكه دولت چقدر می‌تواند اثرات گرانی را كنترل كند، در آینده ایران مؤثر است.
نكته سوم؛ اینكه حدود دو سال است در ایران با اعتراضات صنفی - اقشاری پراكنده مواجه هستیم. به نظر می‌رسد این وضعیت ادامه پیدا كند. البته اینكه این اعتراضات تبدیل به اجتماعات بزرگ می‌شود یا خیر، یك نكته تعیین‌كننده دیگر است.
نكته بعدی؛ میزان گشودگی حاكمیت است. اینكه حاكمیت در انتخابات سال 98 مجلس، گشوده برخورد خواهد كرد یا همچنان نظارت استصوابی حداكثری را اعمال می‌كند. البته تا الان علائمی از گشودگی نیست، ولی شاید باشد و اگر باشد اوضاع فرق خواهد كرد.
نكته بعدی حرفی است كه آقای لاریجانی زد و گفت: در چهار ماه آینده اصلاحات ساختاری خواهیم داشت، و معلوم نشد معنای این حرف چیست؟! اگر اصلاحات مربوط به بودجه و... است كه هیچ، ولی اگر اصلاحات بیشتری وجود دارد، در بحث ما اثر خواهد گذاشت.
نكته دیگر كه بسیار مهم است، این است كه در این شرایط كه به‌نوعی شرایط اعتراضی و مطالباتی است، از طرفی احزاب و جامعه مدنی ضعیف هستند و حاكمیت دوگانه است. در چنین موقعیت‌هایی كار‌های غیرمنتظره آثار غیرقابل‌پیش‌بینی دارد.
جامعه ارتباطی، مطالباتی شده است
ایرناپلاس: درخصوص محور‌هایی كه مطرح كردید دو برداشت می‌توان داشت. برداشت اول من این است كه ما دیگر مثل سابق شاهد نمایندگی سنتی و اجتماعی توسط نیرو‌های سیاسی نخواهیم بود. فرض كنیم امروز مطالبات اجتماعی، یك شكاف عمده در كشور ایجاد كرده و شكاف دیگر شكاف كارآمدی و فسادستیزی در جامعه است. اگر بخواهیم این دو شكاف را به‌عنوان شكاف‌های اصلی مدنظر قرار دهیم، می‌تواند در اتفاقات سال آینده و انتخابات ریاست جمهوری تأثیرگذار باشد. از طرفی، این شكاف‌ها به شكل سنتی در جامعه نمایندگانی داشت؛ به‌طور مثال، اصلاح‌طلب‌ها مطالبات اجتماعی را رهبری می‌كردند، یا مطالبات ضدفساد معمولاً در جناح اصولگرا پایگاه سنتی داشت. ولی امروز به نظر می‌رسد دچار نوعی بحران نمایندگی شده‌ایم و نمایندگی سابق درخصوص نیرو‌های اجتماعی وجود ندارد. تحلیل شما از این موضوع چیست؟
جلایی‌پور: این حرف به یك معنا درست است، ولی جدید نیست. اصولگرا‌ها 10-15 درصد از جامعه را پوشش می‌دهند. اصلاح‌طلب‌ها نیز 10-20 درصد را پوشش می‌دهند. این رقم در نهایت 40 درصد است. در انتخابات‌ها معمولاً 20 درصد از مردم شركت نمی‌كنند؛ لذا 40 درصد در فضا‌های انتخاباتی تصمیم می‌گیرند. من علائمی نمی‌بینم كه بتوانم بگویم این وضعیت به هم خورده است. اتفاقی كه افتاده این است كه جامعه اطلاعاتی ما مطالباتی شده است. نظام سیاسی و نظام حزبی ما باید متناسب با این جامعه، مطالبات را پوشش دهد، ولی نمی‌تواند. 20 سال از سال 76 گذشته است، تاكنون به میزانی كه جامعه مدنی و نیرو‌های سیاسی از اصلاحات صحبت كرده‌اند، ملت مرتب در انتخابات شركت كردند. تندروها هم خود را تجهیز كردند تا در مقابل اصلاحات بایستند، حتی اصلاحات تا حدی كوتاه آمد و پشت اعتدال‌گرا‌ها ایستاد. ظاهراً آن‌ها علاقه دارند تا به سال‌های قبل از 88 برگردند و به دنبال یك چنین یكپارچگی‌هایی هستند. درصورتی كه اگر كمی گشودگی بود و به جامعه مطالباتی پاسخ می‌دادند و چیزی نشان می‌دادند، نگرانی‌هایی كه در حرف‌های شما بود پیدا نمی‌شد.
سیالیت و تنوع در همه جوامع وجود دارد
ایرناپلاس: اگر فرض كنیم در انتخابات سال 98 حاكمیت تا حد زیادی فضای انتخابات را باز كند، كه البته برخی تحلیل‌ها می‌گویند این اتفاق رخ خواهد داد، به نظر شما نتیجه این اتفاق اقبال مردم به اصلاح‌طلب‌هاست؟ از همه مهم‌تر، وقتی می‌گویید 20 درصد مردم اصلاح‌طلب هستند، این سؤال مطرح می‌شود كه دقیقاً كدام اصلاح‌طلبی و كدام اصلاح‌طلب‌ها؟! تصوری كه بعد از 88 از جریان اصلاحات وجود داشت، در جریان 92 و 96 كمی تفاوت كرد. امروز ما از آقای عارف تا سعید حجاریان اصلاح‌طلب داریم. از حزب ندا و اعتمادملی تا جبهه مشاركت و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی همگی خود را اصلاح‌طلب می‌دانند. یعنی این تنوع بیشتر در جامعه احساس می‌شود. لذا به نظر نمی‌رسد ما با كل یكپارچه‌ای به نام نیرو‌های سیاسی اصلاح‌طلب روبه‌رو باشیم. كما اینكه در اصولگرایی نیز همین‌طور است. امروز می‌بینیم بسیاری از نیرو‌های اصلاح‌طلب می‌گویند ما مطلقاً به لیستی كه یكسری از افراد در آن لیست باشند، رأی نخواهیم داد. تحلیل شما چیست؟
جلایی‌پور: همه فكر می‌كنند این نكته فقط مخصوص جامعه ایران است. من عقیده دارم تمام جوامعی كه ما می‌شناسیم در معرض جوامع اطلاعاتی ارتباطی قرار گرفته‌اند. سیالیت و تنوعی كه از آن حرف زدید در جوامع دیگر نیز دیده می‌شود، از جمله جامعه ایران؛ لذا آنچه مهم است رفتن به سمت یك انتخابات باز در سال 98 است.
ایرناپلاس: فرض كنیم این اتفاق نیفتد و انتخابات 98 مشابه با 94 باشد!
جلایی‌پور: امروز كه من و شما در حال گفت‌وگو هستیم، علائم همین است.
انقلابی‌ها عقیده دارند مسیر اصلاحات بن‌بست است
فرصت انتخاباتی 98 مجالی است كه انقلاب اسلامی باید برای این كشور كاری بكند
ایرناپلاس: در چنین شرایطی شما باز هم عقیده دارید باید در انتخابات مشاركت كرد؟ به‌طور مثال، در شرایطی كه ما با لیستی روبه‌رو باشیم كه این لیست دقیقاً مشابه لیست انتخابات 94 مجلس باشد.
جلایی‌پور: بله، انتخابات اهمیت زیادی برای اصلاح‌طلب‌ها دارد. اگر انتخابات را از نیروی اصلاح‌طلب بگیرید، این نیرو دیگر در هیچ جایی فعالیت نخواهد كرد و اصلاً برای چه باید فعالیت كند. من باید بین یك نیروی انقلابی و یك نیروی اصلاح‌طلب تمیز بدهم. هم انقلابی‌ها و هم اصلاح‌طلب‌ها، هر دو طالب تغییر هستند. هر دو می‌خواهند معضلات جامعه تغییر كند. اصلاح‌طلب‌ها می‌گویند ما در جامعه مدنی فعالیت می‌كنیم، با مردم صحبت می‌كنیم، فعالیت می‌كنیم و برنامه‌های خود را معرفی می‌كنیم و اگر مردم موافقت كردند، وارد دولت و مجلس می‌شویم و كار می‌كنیم. اصلاح‌طلبی همین است. اصلاح‌طلب‌ها برای اینكه در رفع معضلات جامعه فعالیت كنند، میزان مشروعیت نظام را مبنا قرار نمی‌دهند. راحت با نظام همراهی می‌كنند تا تغییری ایجاد كنند.
ولی انقلابیون عقیده دارند مسیر اصلاحات بن‌بست است و فایده‌ای ندارد. شما باید به‌جای شركت در انتخابات مردم را به خیابان‌ها بكشید و قدرت اجتماعی ایجاد كنید؛ این یعنی انقلاب. به این معنا اصلاح‌طلب‌ها اصلاً انقلابی نیستند و نمی‌خواهند نظام به‌خاطر ایجاد تغییر و حل معضلات جامعه، تغییر كند. یك انقلابی روی اصل مشروعیت نظام و تغییر نظام حركت می‌كند؛ لذا انتخابات برای آن‌ها معنایی ندارد؛ بنابراین، من عقیده دارم فرصت انتخاباتی 98 مجالی است كه انقلاب اسلامی باید برای این كشور كاری بكند. شما باید در این انتخابات فعال باشید؛ لذا پاسخ سؤال شما این است اصلاح‌طلب‌ها در هر شرایطی انتخابات را جدی می‌گیرند و انتخابات را به تندروها واگذار نمی‌كنند.
اصلاح‌طلبان انتخابات را به تندروها واگذار نمی‌كنند
ایرناپلاس: من این را قبول دارم، ولی به‌طور مشخص می‌خواهم یك بله یا خیر از شما بگیرم. آیا اگر شما به‌عنوان یك نیروی سیاسی، اسفند 98 با همان لیستی كه در انتخابات 94 ارائه شد، روبه‌رو شوید، به این لیست رأی می‌دهید؟
جلایی‌پور: به نظر می‌رسد اصلاح‌طلب‌ها به‌رغم تنوعی كه دارند، در موضوع انتخابات فعال می‌شوند. یعنی با انتخابات فعالانه برخورد می‌كنند. اگر بتوانند حتی یك نفر را مثل علی مطهری به مجلس بفرستند حتماً این كار را خواهند كرد. آن‌ها با بحث انتخابات، كیلویی برخورد نمی‌كنند. باید مسئولانه و آگاهانه و بر اساس آخرین وضعیت عمل كرد. ما می‌رویم و نزدیك می‌شویم و تصمیم می‌گیریم. اصلاح‌طلب‌ها بسیار صادقانه رفتار می‌كنند. آن‌ها مرزبندی روشنی دارند. ما اصلاً سیاست انتخاباتی را رها نمی‌كنیم. یك عده در مملكت می‌گویند سیاست، خیابانی است. ما با این سیاست خیابانی مرزبندی داریم. حال هر كسی هر چه می‌خواهد بگوید. چون آینده سیاست خیابانی معلوم نیست. آن هم در كشوری مثل ایران با این همه دشمن، كه اصل ایران برای آن‌ها مشكل است و نمی‌خواهند آن را در خاورمیانه حساس تحمل كنند، یك انسان عاقل هرگز كار‌هایی با این ریسك بالا انجام نمی‌دهد.
گفت‌وگو از سیدعمادالدین محمودی
تاریخ انتشار: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۸ - ۱۲:۳۳
تهران- ایرناپلاس- به اذعان بسیاری از صاحب‌نظران سیاسی و اقتصادی، سال 98 از دشوارترین، پرابهام‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های دهه اخیر است. وضعیتی كه انتخابات مجلس را عملاً به حاشیه رانده است. از این رو، گفت‌وگو با صاحب‌نظران و فعالان سیاسی- اجتماعی درخصوص جهت‌گیری جریانات سیاسی، امر حائز اهمیتی است. بخش اول گفت‌وگو با دكتر حمیدرضا جلایی‌پور به ارزیابی وضعیت اجتماعی ایران در سال 98 می‌پردازد.