درگیر ظواهر و حرف شده‌ایم
ایرناپلاس: به نظر می‌رسد وضعیت فعلی درخصوص توسعه روستایی، نشأت گرفته از پیاده‌سازی غلط الگو‌های لیبرال و سوسیالیستی در اداره امور جامعه است.
طهماسبی: من به‌عنوان كسی كه رساله دكتری در بخش آموزش مدیریتی دارد، معتقدم برخی از دانشكده‌های مدیریتی دنیا الان به‌واسطه انتقاداتی كه از همین جنس، در جهتی كه مدیران اساساً غیر از حداكثر كردن سود به چیز‌های دیگر هم فكر كنند، بازطراحی می‌شود، از جمله منابع اجتماعی؛ اما ما هنوز تمام كتاب‌هایمان با این فضا غریبه هستند. در بهترین دانشكده‌های مدیریت هنوز به ما یاد می‌دهند كه وظیفه مدیر، حداكثر كردن سود سهامدارانش است.
ایرناپلاس: بله من این را قبول دارم. می‌خواهم بگویم كه ما از شعار چپ و راست اقتصادی، فقط مضراتش را گرفتیم.
طهماسبی: بله دقیقاً. ما فوایدش را نگرفتیم و فقط مضرات هر دو مكتب را گرفتیم. متأسفانه به این دلیل كه درگیر ظواهر و حرف شده‌ایم. در خصوص فرمایش دوستان باید عرض كنم من نمی‌دانم كه چطور می‌شود این حجم از بچه‌های خوبی كه به اردوهای جهادی می‌روند را درگیر آموزش كرد. ولی واقعاً نیاز است این آموزش، و بچه‌های ما نیاز دارند بدانند كه توسعه كار سختی است و رفتن به جوامع محلی عواقب دارد. یعنی شما یك سفر كه می‌خواهید بروید، باید خیلی حساب و كتاب كنید. چون یك سفر ممكن است بر زندگی مردم اثر بگذارد.
اردوهای جهادی از نظر جهت‌دهی اجتماعی، خیلی موفق نبوده است
به‌طور مثال، مقطعی وارد می‌شویم و بریده‌بریده كار‌هایی می‌كنیم، مثلاً در یك منطقه مرغداری می‌زنیم و چند نفر از مردم محلی را امیدوار می‌كنیم. بقای این مرغداری در شرایط فعلی اقتصاد سرمایه‌داری كه میلش به برخورداری از شبكه ارتباطی است و اگر به مركز قدرت وصل نباشید، خودبه‌خود ضعیف می‌شوید، خیلی از این كسب‌وكارهای كوچك و خرده‌پا محكوم به شكست هستند. اگر حمایت‌ها و پشتیبانی‌هایی نباشد كه بخواهد برخلاف جریان غالب از این‌ها حمایت كند، شكست خواهند خورد. به هر حال، گروه كوچك جهادی نمی‌تواند این حمایت‌ها را فراهم كند و خیلی از این كسب وكار‌ها با شكست مواجه می‌شوند. سؤال من این است: آن افرادی كه امیدوار شدند و آمدند جلو و ما كلی قانعشان كردیم كه گفتیم بیایید و برای خودتان كاری بكنید و آمدند كاری كردند و این كار هم شكست خورد، این چه تبعاتی خواهد داشت؟ لذا باید مسیر فرهنگ جهادی را احیا و تداومش را پیگیری كنیم. اما واقعیت این است كه اردوهای جهادی از نظر جهت‌دهی اجتماعی، برای جامعه مخاطبش كه مناطق محروم و مستضعف بودند، خیلی موفق نبوده است و حتی اثرات منفی هم داشته است.
جامعه روستایی باید توانمند شود
منكر این نیستم كه اردوی جهادی كاركرد‌های خوبی دارد، مثل اینكه مدرسه انسان‌سازی است و من هر آدمی كه حتی یك بار پایش به اردوی جهادی باز شده است، به‌وضوح تفاوتش با آدم‌های معمولی كه این تجربه را نداشتند درك می‌كنم. اما این كاركرد با توجه به وضعیت فعلی اردوهای جهادی به نظر من توجیه‌پذیر نیست؛ و ما باید در این فضا بازنگری كنیم. در گفتمان عمومی این‌طور جا انداخته‌ایم كه توسعه و محرومیت‌زدایی كار ساده‌ای است. اگر مقطعی وارد یك روستا و یك منطقه می‌شویم باید دقت كنیم كه قبل از ما این مردم بودند و ما نبودیم. بعد از ما هم این مردم هستند و فقط ما یك مقطعی كنار این‌ها هستیم. این مقطع می‌خواهد دو هفته باشد یا چند سال باشد. خیلی هم فرق نمی‌كند. باوری كه ما در پژوهشكده سیاستگذاری در توسعه پایدار به آن رسیده‌ایم، این است كه جامعه محلی برای مواجهه با مسائل خودش توانمند شود. چون مسائل هیچ جامعه‌ای هیچ‌وقت به‌طور كامل حل نمی‌شود. ممكن است امروز مسئله آب حل شود و یك سری مسائل فرهنگی به وجود بیاید و این مسائل فرهنگی در روستا، مسائل اقتصادی به وجود آورد. یعنی جامعه محلی هر روز با مسئله روبه‌رو است.
هشتاد درصد اردوهای جهادی در دانشگاه شكل می‌گیرد
ایرناپلاس: همان‌طور كه می‌گویند حس امنیت از خود امنیت مهم‌تر است، فكر می‌كنم حس محرومیت هم از خود محرومیت مهم‌تر است و باید مواظب باشیم كه این احساس تقویت نشود. در وضعیت كنونی، شما چه آسیب‌هایی را در مورد اردوهای جهادی می‌بینید؟ یعنی چه نقد‌هایی را خودتان به سفر جهادی دارید؟
بحرینی: یكی از عمده نقد‌هایی كه وارد شده این است كه اردوهای جهادیمان و كسانی را كه به اردوهای جهادی می‌برند، در نهاد‌های جهادی خلاصه می‌شوند و ما گروه جهادی كمتر دیده‌ایم، و اصلاً به آن هویت گروه جهادی كمتر بها می‌دهیم. حدود هشتاد درصد اردوهای جهادی ما در دانشگاه‌ها شكل می‌گیرد و تعدادی دانشجو در اردو‌ها هستند و وارد اردو می‌شوند و اردو را برگزار می‌كنند و بعد هم از دانشگاه خداحافظی می‌كنند و وارد ادارات می‌شوند. فعالان این حوزه از مسیر جهادی نمی‌توانند معیشت زندگیشان را بچرخانند تا بتوانند در همین حوزه بمانند. فعال اردوی جهادی یك تجربه‌ای را جمع می‌كند و به یك دانشی می‌رسد. این را شاید بتواند به نفر بعدی‌اش منتقل كند و خارج می‌شود و می‌رود وارد یك ارگان دولتی می‌شود. در بهترین حالت یك سری دغدغه‌ها كه آن موقع داشته، سعی می‌كند اینجا هم داشته باشد. به نظر من یك چیز‌هایی كه باید به نظر من بیشتر به آن‌ها بها داده شود، ساختار اردوهای جهادی است. یعنی یك چیزی شبیه «سمن» شدن گروه‌های جهادی است كه باید الان پیگیری شود.
افزایش بازدهی اردوهای جهادی
بعد بیاییم بگوییم كه این افراد برای اینكه بتوانند از این سمن استفاده كنند و در همین جایگاه بمانند، باید یك درآمدی برای خودشان كسب كنند و از طریق خدمت‌رسانی به روستا درآمد داشته باشند. یكی از حوزه‌هایی كه دوستان جهادی می‌توانند به آن وارد شوند، در محصولات روستایی، این است كه بتوانند مردم روستایی را توانمند كنند و محصولاتشان را به‌جای اینكه دلال‌های غیرمنصف بگیرند، این دلال‌های منصف توانمند كننده وارد شوند و این محصولات را بگیرند و به شهر برسانند و همزمان مردم را هم توانمند كنند.
نقش‌های حاكمیتی دولت در امر توسعه روستایی
در بحث نگاه حاكمیت به امر آموزش باید به این مسئله اشاره شود كه مثلاً در روستایی كه كشاورزی و دامداری و رسته‌های شغلی متنوعی دارد، هنرستانشان فارغ‌التحصیل رشته‌هایی مثل حسابداری دارد. یعنی این پر تكرار است. من یك بار لیست فارغ‌التحصیلانشان را گرفتم. آن‌هایی كه كارشناسی به بالا داشتند از 23 نفر، 17 نفر حسابداری خوانده بودند. یك نفر گیاه‌شناسی و دو نفر اقتصاد. حالا كجا باید دانش پدرش را یاد بگیرد كه دارد در آنجا كشاورزی می‌كند، كه بخواهد شغل پدر را ارتقا دهد؟ این خلأ دانش را دولت كجا برایش برطرف می‌كند؟ شاید ما از دولت و از دستگاه حاكمیتی انتظاری كه باید داشته باشیم این است كه مداخله‌های نابه‌جا نكند، و بچه‌های جهادی توانمندی هنریشان این باشد كه از سازمان‌هایی كه در روستا انجام وظیفه می‌كنند، امكانات را بگیرند و به نحو مطلوب به مردم برسانند، كه شاید این مهم‌ترین همكاری باشد. كار دیگری كه شاید دولت نیاز باشد علاوه بر آموزش انجام دهد، مربوط به بحث حوزه‌های طبیعی است. به‌طور مثال، در بحث توزیع آب‌رسانی كه من می‌دانم دولت دارد فعالیت‌های خوبی انجام می‌دهد، اگر بتواند این حوزه را تقویت كند، خیلی مثمرثمر خواهد بود. من خیلی از روستا‌هایی كه رفتم، رسته‌های شغلیشان به‌واسطه همین نبود آب محدود شده است.
باید بر توانمندی‌های اجتماعی روستایی‌ها تأكید كنیم
ایرناپلاس: در نهایت جمع‌بندی عزیزان رو می‌شنویم.
شهرستانی: من از میان كلام خود دوستان سه تا نتیجه‌گیری می‌كنم: یكی به مباحث دولت و حاكمیتی برمی‌گردد، یكی به خود روستا و یكی هم به شركت‌كنندگان در مسافرت‌های جهادی. به نظر من در سطح گفتمان عمومی باید كار جدی‌تری انجام شود كه در ارتباط با حاكمیت و بازتعریف مباحثی كه در روستا و مناطق محروم شكل می‌گیرد، گفتمان جدی‌تری شكل بگیرد. برای خود روستایی‌ها اگر بتوانیم بر توانمندی‌های اجتماعی خود روستایی‌ها تأكید كنیم، خیلی بهتر است. برای شركت‌كنندگان اردوهای جهادی هم به نظر من باید بر مبنای مباحث توسعه پایدار، این افراد را آشنا كرد.
طهماسبی: من فكر می‌كنم یك شاخص خوب برای اینكه بدانیم كاری كه ما با هدف كمك به محرومیت‌زدایی انجام می‌دهیم چقدر مؤثر است، باید تعریف شود. همین دانشگاه‌ها و هنرستان‌هایی كه تأسیس كردند، من هم مشابهش را در مناطقی كه اسما محروم هستند، دیده‌ام. در شهر پنج هزار نفره، یك دانشگاه پیام نور تأسیس كرده‌اند كه رشته حسابداری و حقوق رشته‌های اصلی آن است. آن هم در منطقه‌ای كه كلاً اقتصادش كشاورزی است. كاركردی كه این دانشگاه داشته، این است كه بچه‌های همان باغدار و كشاورز بروند لیسانس حقوق و حسابداری بگیرند و بگویند كه ما باید برویم كار پشت میزی انجام دهیم و دیگر شغل پدرانشان را ادامه ندهند. به نظر من اردوهای جهادی غایتشان این باید باشد كه مردم ما برای حل مسائل خود به‌نوعی جهاد كنند. باید یك گفتمانی راه بیندازیم كه مردم منطقه‌های محروم یك اردوهای جهادی راه بیندازند و لازم نباشد كسی از تهران بلند شود و این همه راه بیاید. نیاز به تغییر نگاه داریم و انشاءالله كه روزی ما به این نقطه برسیم كه باور داشته باشیم كه برای بهبود زندگی خودمان و اطرافیانمان و كشور عزیزمان جهاد كنیم.
تاریخ انتشار: ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ - ۱۷:۰۸
تهران - ایرناپلاس - بخش نهایی میزگرد نقد و بررسی كارنامه عملكرد اردوهای جهادی به آسیب‌شناسی رویكردهای حاكم بر اردوهای جهادی، تبعات اجرای نادرست جهت‌گیری‌ها و نقش دولت در امر توسعه روستایی می‌پردازد. این میزگرد با حضور سه نفر از فعالان این حوزه، آقایان دكتر هامون طهماسبی، مهندس محمدحسین بحرینی و مهندس علی شهرستانی برگزار شد.