بیش از دو سال از زمانی كه فراكسیون زنان مجلس عزم خود را جزم كرد تا سن قانونی برای ازدواج دختران را بالا ببرد، می‌گذرد. بالاخره تلاش‌های آنها در مهرماه 96 به بار نشست و طرح آنان با قید یك فوریت به تصویب صحن علنی مجلس رسید، اما زمانی كه این طرح برای بررسی‌های بیشتر به كمیسیون‌های مربوطه فرستاده شد، سرنوشت خوبی پیدا نكرد. دی‌ماه امسال كمیسیون حقوقی و قضایی مجلس اعلام كرد امكان ادامه بررسی این طرح وجود ندارد، چراكه طرح مذكور هم به لحاظ فقهی و هم به لحاظ اجتماعی دارای اشكالاتی است و گویا تصمیم گرفته شده طرح دیگری برای آسیب‌های این حوزه تدوین شود. البته از همان ابتدا زمزمه‌های رد شدن این طرح از سوی شورای نگهبان وجود داشت و باعث شد فراكسیون زنان در مقطعی چشم‌انتظار حمایت مراجع قم شوند، با این حال تلاش‌ها نتیجه نداد.
اما علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی در دیدار با فراكسیون زنان مجلس همزمان با روز زن، از آنها خواسته است برای جلوگیری از كودك‌همسری مدل دیگری را به مجلس ارائه دهند؛ مدلی كه در آن حرفی از سن به میان نیاید و به‌جای آن صحبت از مؤلفه‌هایی برای احراز و كشف رشد عقلی دختر و پسر شود تا شاید از این طریق شورای نگهبان راضی به موافقت با جلوگیری از این آسیب اجتماعی شود.
لاریجانی كه فرزند آیت‌الله میرزا هاشم آملی از اساتید مطرح حوزه بوده، به بحث با پدرش نیز اشاره می كند و این كه او گفته نمی‌توان برای ازدواج، حداقل سن در نظر گرفت. استدلال او هم این بود كه اگر در این طرح، ممنوعیت شرعی به لحاظ سنی اصلاح نشود، شورای نگهبان آن را رد خواهد كرد. لاریجانی از زنان مجلس خواسته است برای رسیدن به مدل دلخواه با حقوقدان‌ها و بزرگان دینی هم مشورت كنند.
**احراز رشد عقلی برای ازدواج مشكل است
بهمن كشاورز، حقوقدان در پاسخ به این سؤال كه آیا می‌توان مؤلفه‌هایی برای احراز رشد عقلی دختر و پسر در ازدواج تعیین كرد، به ایرناپلاس می‌گوید: رسیدن به سن معین برای داشتن شرایط رشد عقلی لازم برای ازدواج قرینه محسوب می‌شود، به این معنی كه افرادی كه به سن مشخصی رسیدند، شرط بر این است كه شرایط لازم را هم دارند، مگر اینكه خلاف آن ثابت شود. البته در بیشتر نقاط دنیا این سن حدوداً 18 سال است و البته آن‌گونه كه شنیده‌ام این حد سنی در حال افزایش است.
البته به اعتقاد كشاورز بدیهی است كه می‌توان در قانون شرط كرد دختران و پسرانی كه پیش از رسیدن به این سن مایل به ازدواج باشند، باید در معرض آزمون‌ها و آزمایش‌های بهداشتی و طبی اعم از جسمی و روانی قرار گیرند تا به این ترتیب آمادگی آنها احراز شود. اما موضوع این است كه در عمل چنین اقدامی بسیار دشوار خواهد بود؛ مگر اینكه بر مبنای مشورت با اهل فضل اعم از پزشكان، روانپزشكان و متخصصان اعصاب و روان و متخصصان سكسولوژی و سایر متخصصان انجام شود كه باز هم بسیار دشوار بوده و ممكن است مؤلفه‌های احراز در افراد مختلف دچار تردید و تغییر شود.
كشاورز می‌افزاید: با توجه به اینكه در استانداردهای جهانی، سن آمادگی برای ازدواج دختران و پسران تعیین شده است، همین كفایت می‌كند و موارد دیگر را باید استثنا قلمداد كرد. البته به نظر می‌رسد قانونگذار باید سن ازدواج را پایین‌تر از حد معینی، مطلقاً ممنوع اعلام كند، حتی اگر با اجازه قوه قضاییه باشد. یعنی نتوان با مراجعه به محكمه برای دختربچه‌ای كه 9 یا 10 سال دارد مجوز ازدواج گرفت. بنابراین بهتر است در قانونگذاری معیارهای ثابت كه برای همگان لازم‌الاجراست، در نظر گرفته شود، چراكه پیش‌بینی حالات متغیر و حالات قابل تفسیر و تعبیر احتمالاً باعث بروز اشكال خواهد شد.
**شورای نگهبان مطابق زمان پیش برود
كشاورز در پاسخ به احتمال رد این موضوع از سوی شورای نگهبان می‌گوید: گمان می‌رود شورای نگهبان به هر حال با زمان پیش برود و چه بسا باید مسائلی را كه به‌طور مستدل و بر مبنای آمار و ارقام ملموس به آن ارجاع شود، بپذیرد؛ با فرض اینكه اگر در این مورد مشكلی بروز كند مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز برای تشخیص مصلحت حاضر و موجود خواهد بود.
**معیارهای قانونی برای احراز رشد عقلی قطعاً فرمالیته خواهد بود
نیره توكلی هم به‌عنوان جامعه‌شناس، عملیاتی شدن چنین پیشنهادی را بعید می‌داند. توكلی در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: اینكه شرط ازدواج دختران و پسران سن عقلی در نظر گرفته شود و جایی به وجود بیاید كه رشد عقلی را مثل اعتیاد یا سایر مسائل تشخیص دهد، عجیب به نظر می‌آید، چرا كه همین حالا آزمایش‌ها و مشاوره‌های قبل از ازدواج هم به‌طور كامل انجام نمی‌شود، چه برسد به انجام آزمایش‌هایی در رابطه با رشد عقلی.
«این در حالی است كه كودك‌همسری معمولاً در فضایی اتفاق می‌افتد كه روال غیرعادی در آن وجود دارد. به این معنی كه كودك‌همسری معمولاً در خانواده‌های فقیر، خانواده‌های دارای آسیب‌های اجتماعی مثل اعتیاد و خانواده‌هایی كه دارای سواد و سطح اطلاعات كافی نیستند، اتفاق می‌افتد. وگرنه روال عادی در كشور ما این‌طور نیست كه كودكی را به همسری برگزینند. چنین ازدواج‌هایی نه به دلیل نفس خود ازدواج كه به آرامش رسیدن زن و مرد در كنار یكدیگر است، اتفاق نمی‌افتد، بلكه دلیل آن اغلب اقتصادی و ناشی از كمبود سطح فرهنگی است كه هر چه نان‌خور كمتر باشد بهتر است.»
در این میان به اعتقاد توكلی معمولاً چنین تفكری بیشتر درباره دختران وجود دارد كه شوهر دادن آنها باعث كاهش هزینه‌های خانواده می‌شود وگرنه پسرها می‌توانند عصای دست پدر باشند و درآمدی هرچند كم برای خانواده به دست آورند. بنابراین ضرورت تصویب طرحی به این منظور، بسیار ضروری است تا جلوی آسیب به دختربچه‌ها در آینده گرفته شود.
**راه‌های دور زدن تعیین معیار رشد عقلی فراوان است
توكلی می‌افزاید: به‌هیچ‌وجه نمی‌توان مؤلفه‌هایی را برای احراز رشد عقلی برای ازدواج تعیین كرد، چراكه هیچ راه علمی نمی‌تواند رشد عقلی یك كودك را به اندازه یك بزرگسال كه آماده ازدواج است بالا نشان دهد. اگر بر فرض مثال چنین معیارهایی به لحاظ قانونی تعیین هم شود، با توجه به خلأها و مشكلاتی كه در رابطه با ازدواج كودكان به‌ویژه دختران وجود دارد، قطعاً فرمالیته و نمایشی خواهد بود كه راه‌های دور زدن آن فراوان است.
گزارش از الهام كاظمی
تاریخ انتشار: ۸ اسفند ۱۳۹۷ - ۱۳:۵۷
تهران- ایرناپلاس- برخی كارشناسان می‌گویند تنها قانون می‌تواند راهگشای معضل ازدواج دختران در سنین پایین باشد و مدل‌هایی كه به‌دنبال تعیین مؤلفه‌هایی برای احراز رشد عقلی به‌جای سن ازدواج است، عملاً اجرایی نشده و فرمالیته است.