ایرنابازار- صفی‌الدین اورموی، استاد برجسته موسیقی و خوشنویسی، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ فرهنگ و هنر جهان اسلام دارد. او نه تنها به عنوان یک موسیقیدان برجسته شناخته می‌شود، بلکه در عرصه خوشنویسی نیز خدمات بی‌نظیر از خود به جای گذاشته است. صفی‌الدین اورموی در زمینه‌های مختلف علمی از جمله موسیقی، خوشنویسی و ریاضیات، آثار و دستاوردهایی به یادگار گذاشت که نه تنها در دوران خود، بلکه در سده های بعد نیز تأثیرات عمیقی بر علم و هنر دنیای اسلام داشت.
این شخصیت علمی و هنری در سال ۶۱۳ هجری در اورمیه، شهری که به عنوان مرکز فرهنگی و هنری آذربایجان شناخته می‌شد، دیده به جهان گشود. اورموی از همان دوران کودکی علاقه‌مند به هنر بود و به دلیل استعداد بی‌نظیرش در ریاضیات، موسیقی و خوشنویسی، توجه استادان برجسته‌ای را به خود جلب کرد. او در ابتدا به بغداد رفت تا تحصیلات تکمیلی خود را در زمینه‌های مختلف ادامه دهد و به‌ویژه در حوزه موسیقی به مطالعات گسترده‌ای پرداخت.
دوران کودکی و تحصیلات صفی‌الدین ارموی از همان دوران کودکی نشانه‌های نبوغ خود را در علوم مختلف به نمایش گذاشت. او بیشتر عمر خود را در بغداد گذراند. این تغییر مکان برای او فرصتی فراهم آورد تا در دایره علمی و هنری بغداد قرار گیرد و از دانشمندان و هنرمندان برجسته این شهر بهره‌مند شود. بغداد در آن زمان مرکز علمی و فرهنگی جهان اسلام به شمار می‌رفت و صفی‌الدین از آن بهره‌برداری کرد تا دانش‌های مختلف خود را توسعه دهد.
تحولات موسیقی و خوشنویسی تحت تأثیر صفی‌الدین اورموی
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای صفی‌الدین اورموی، تحولاتی است که در علم موسیقی ایجاد کرد. او نخستین فردی بود که نغمه‌نگاری را به‌طور منظم و علمی معرفی کرد. اورموی با ابداع روش‌های نوین، توانست آهنگ‌ها و نغمات را با استفاده از حروف الفبا و اعداد به‌طور مکتوب ثبت کند و توانست نغمه‌هایی را که پیش تر از راه گوش و سینه به سینه منتقل می‌شد، به صورت نت در آورد. این مهم به‌طور گسترده‌ای در موسیقی اسلامی تأثیر گذاشت.
او همچنین رساله‌هایی همچون "شرفیه" و "ادوار" را نوشت که به‌عنوان منابع معتبر موسیقی در دنیای اسلام شناخته می‌شوند. در این زمینه، موسیقیدانان بزرگی همچون "ابن صیقل" از صفی‌الدین اورموی با عناوین مختلفی چون "الصدر الکبیر" و "عالم فاضل" یاد کرده‌اند. این شاخصه‌ها نشان‌دهنده مقام بلند علمی و هنری اورموی در دنیای اسلام است. بر پایه گفته "ژوزف یکتابیک" موسیقیدان ترک، صفی‌الدین اورموی توانست دوره‌ای از موسیقی را که پیش از او ثابت و بدون تغییر بود، به پایان رسانده و تحولی بزرگ در عرصه موسیقی ایجاد کند.
باید گفت صفی الدین را موسس مکتب منتظمیه در موسیقی می‌دانند زیرا به شیوه ای منظم و سیستماتیک گام‌های بالقوه و بالفعل دوران خویش را تشریح می‌کند.
تأثیرات ماندگار صفی‌الدین اورموی در تاریخ موسیقی و خوشنویسی
در حوزه خوشنویسی نیز صفی‌الدین اورموی جایگاه ویژه‌ای داشت. او به عنوان خطاطی ماهر شناخته می‌شد و آثارش همچنان به‌عنوان نمونه‌های برجسته خطاطی اسلامی مورد توجه است. صفی‌الدین اورموی در زمان خلافت مستنصر در کتابخانه خلیفه عباسی، "دارالعلم مستنصریه"، مشغول به خطاطی شد و در کنار خوشنویسی به مطالعات ریاضی و موسیقی نیز پرداخت و در این زمینه‌ها به دستاوردهای علمی و هنری بسیاری دست یافت. این استاد برجسته نه تنها در هنرهای فردی موفق بود، بلکه به تربیت شاگردان زیادی در این حوزه‌ها نیز پرداخته است. برخی از شاگردان او در حوزه خوشنویسی و موسیقی همچون "یاقوت مستعصمی" و "شمس‌الدین احمد بن یحیی سهروردی" در تاریخ علم و هنر اسلام نقش مهمی ایفا کردند. در دوره حکومت هلاکو نیز، بهاءالدین محمد جوینی، شرف‌الدین هارون جوینی و حسام‌الدین قتلغ بوغا از شاگردان او به شمار می رفتند.
موسیقی و تأثیرات علمی صفی‌الدین اورموی بر آینده‌گان
صفی‌الدین اورموی نه تنها در دوران خود، بلکه برای سده ها تأثیرگذار بود. آثار موسیقی او همچنان در دوره‌های بعدی توسط هنرمندان گوناگون مطالعه و دنبال می‌شد. در این راستا، پژوهشگران بزرگی چون "فارمر" و "عزیر حاجی بیگوف" از نقش مهم او در تحولات موسیقی یاد کرده‌اند. به‌ویژه کتاب "الادوار فی الموسیقی" او به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آموزشی موسیقی اسلامی در نظر گرفته می‌شود. با این‌حال، با اینکه صفی‌الدین اورموی در علم موسیقی و خوشنویسی سهم بزرگی در تاریخ هنرهای اسلامی داشت، هنوز در بسیاری از مناطق و جوامع، نام او به‌اندازه‌ای که باید شناخته شده نیست. در حالی که آثار و رساله‌های او باید به‌عنوان گنجینه‌های فرهنگی و هنری حفظ و مورد توجه قرار گیرند.
صفی‌الدین اورموی و نقش بی‌بدیل او در تاریخ آذربایجان و جهان اسلام
اورموی از جمله شخصیت‌هایی بود که در دوره های مختلف به‌عنوان یک هنرمند برجسته شناخته شد. به‌ویژه زمانی که بغداد به‌دست هلاکوخان فتح شد، اورموی در دستگاه مغولان نیز مورد احترام قرار گرفت و توانست در این دوران با تأسیس مکتب‌های هنری، تأثیر زیادی در تحولات هنری و علمی آن زمان داشته باشد. در این راستا، پژوهشگران مختلف از جمله توحید ملک‌زاده محقق ارومیه‌ای، از اهمیت آثار صفی‌الدین اورموی در تاریخ علم و هنر دنیای اسلام و به‌ویژه در تاریخ موسیقی آذربایجان سخن گفته‌اند. او می‌گوید که صفی‌الدین اورموی همراه با عبدالقادر مراغه‌ای و ابونصر فارابی از طرف جهان ترک زبان در پیشرفت علم و هنر دنیای اسلام نقش اساسی داشتند.
یادبود صفی‌الدین اورموی در دوران معاصر
به منظور پاسداشت این هنرمند برجسته ۶ بهمن در تقویم روز رسمی کشور، به عنوان روز آواها و نواهای ایرانی و روز بزرگداشت صفی الدین اورموی نامگذاری شده است. این حرکت به‌عنوان یک شروع زیبا و گرامیداشت این عالم و هنرمند بزرگ، نشان‌دهنده اهمیت جایگاه صفی‌الدین اورموی در تاریخ علم و هنر اسلامی به شمار می رود.
نظر شما