ایرنابازار- ایران زمین، گنجینه ارزشمندی از آثار تاریخی و باستانی است که نشان از قدمت و تاریخ پربار آن دارد. در میان بناهای تارخی ایران می توان گفت قلعه ها، داستان های پر راز و رمزی در دل خود نهان دارند و به همین جهت از مهم ترین جاذبه های گردشگری به شمار می روند.
در ادامه درباره برخی از قلعه های باستانی ایران می خوانیم:
ارگ بم؛ شاهکار معماری خشتی
ارگ بم واقع در کرمان بزرگ‌ترین بنای خشتی جهان به شمار می رود که در فهرست آثار میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این اثر با قدمت ۲ هزار و ۵۰۰ سال در جنوب شرقی حاشیه کویر لوت و در شهر بم قرار دارد و در ۱۳۴۵ خورشیدی با شماره ۵۱۹ در فهرست میراث ملی به ثبت رسید. این ارگ از قدیمی ترین قلعه های ایران محسوب می شود که تنها از خاک و رُس ساخته شده است و باید گفت یک قلعه و دژ بزرگ به شمار می رود و با امنیت بالای خود در برابر ورود دشمن ایستادگی می کرده و داخل ارگ بم همچون شهر کوچکی برج و بارو، راه‌ها و راهروهای مخفی، مقری برای قرماندهان نظامی و... وجود داشته است.
این قلعه تاریخی با مساحت تقریبی ۲۰۰ هزار متر مربع دارای دیوار حصار، برج و بارو و دروازه‌های متعدد، مسجد، بازار، تکیه، کاروانسرا، مدرسه، حمام، زورخانه و محله‌های مسکونی با خانه‌های اعیان نشین یا عامه نشین، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم، عمارت چهارفصل و برج دیده بانی بوده است.
ارگ بم به دلیل بناهای تاریخی و محله‌های مسکونی، شیوه ترکیب و اتصال آنها با یکدیگر و چگونگی قرارگیری بناها بر روی شیب تپه از لحاظ معماری و شهرسازی دارای ارزش فراوانی است و در زمره قلعه های نظامی بسیار مهم و تاریخی به شمار می رود.
قلعه پرتغالی ها؛ دژی تاریخی در سرزمین آب و آفتاب
قله پرتغالی ها در مساحتی حدود ۲ هزار متر مربع در بخش شمالی جزیره قشم و در نزدیکی تنگه هرمز قرار دارد. این قلعه در ۱۵۰۷ میلادی به وسیله آلفونسو آلبرکرک دریانوردی پرتغالی برپا شد و در ۱۳۷۷ خورشیدی به شماره ۱۹۹۸ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. امام قلی خان، قلعه پرتغالی ها را در ۱۶۲۲ میلادی فتح کرد.
پرتغالی‌ها این قلعه را به منظور حفاظت و پاسداری از متصرفات خود در اقیانوس هند و خلیج فارس بنا کردند که در کنار آن کارکرد نظامی برای سکونت خانواده‌های پرتغالی‌ها داشته و همچنین ایستگاهی برای کشتی‌های تجاری و نظامی استفاده می‌شده است. این بنا از سنگ های آهکی و گچی و با ساروج محلی ساخته شده و به شکل راست گوشه بنا شده است و چهار برج در چهار گوشه، بازوهایی بلند داشتند و توپ و منجنیق ها بر روی پهنای آن قرار می گرفتند. امروزه قلعه پرتقالی ها از جمله جاذبه‌های تاریخی و گردشگری جزیره قشم محسوب می شود.
قلعه فلک الافلاک؛ نگین گردشگری لرستان
قلعه فلک الافلاک از مهم ترین بناهای آجری دوره ساسانیان به شمار می رود که بر روی تپه ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد ساخته شده و در گذشته این منطقه گذرگاهی میان کوه‌های زاگرس بوده و از مهم‌ترین مسیرهای ارتباطی میان فلات مرکزی ایران با نواحی جنوبی و غربی کشور بوده است. این اثر ارزشمند در دوره های مختلف تاریخی محل استقرار برخی از پادشاهان ساسانیان، آل بویه، صفویان و قاجار به شمار می رفت. بنا نهادن این قلعه بر روی صخره‌های کوهپایه‌ای، حفر چاهی عمیق در حیاط قلعه و سیستم رطوب گیری آن بی نظیر محسوب می شود. مصالح به کار رفته در این بنا به صورت عمده سنگ آجر، خشت و ملات گچ و آهک است.
محوطه باستانی قلعه حدود ۱۲۰ هزار مترمربع و ارتفاع تپه با توجه به ارتفاع دیوارهای بنا از سطح خیابان های مجاور حدود ۴۰ متر است. در داخل قلعه؛ چهار سالن بزرگ، ۲ حیاط خلوت، چند تالار کوچک، اتاق‌ها و دروازه‌هایی به سمت شمال قرار دارد. همچنین در دوره قاجار موزه‌های باستان شناسی، مردم‌شناسی، آزمایشگاه مرمت اشیا و چای‌خانه سنتی در این بنا راه اندازی شد. قلعه فلک الافلاک در دوره قاجار به دلایل مختلف مورد توجه و به صورت مقر حکومت و مرکز اداری و نظامی منطقه بوده است. قلعه فلک الافلاک به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در فهرست ثبت موقت جهانی قرار دارد.
قلعه حسن صباح الموت، دژِی تسخیرناپذیر
قلعه تاریخی الموت در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری از شهر قزوین و در حاشیه روستای گازرخان در بخش الموت شرقی و بر بلندای صخره ای با شیب تند قرار دارد. تاریخ دقیق ساخت قلعه مشخص نیست اما در برخی اسناد، زمان ساخت آن را ۲۲۶ هجری عنوان کرده اند. قلعه الموت را باید متعلق به قرون اولیه اسلامی دانست که بیش از یک هزار سال قدمت دارد.
این قلعه در سال ۴۸۳ هجری به تصرف حسن صباح در آمد و تا زمان سقوط اسماعیلیان در ۶۵۴ مرکز فرمانروایی آنان بوده است. قلعه الموت که مساحتی بالغ بر ۲۰ هزار متر مربع دارد، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
نوع ساخت این قلعه به گونه ای است که دشمنان راهی برای نفوذ به آن پیدا نکنند. به دور قلعه خندق هایی ایجاد شده و دیواره های بالایی به شکل مورب درآمده است تا امکان تسخیر آن وجود نداشته باشد و تنها ورودی آن در انتهای ضلع شمال شرقی قرار دارد. قلعه الموت در واقع از ۲ قلعه بالا و پایین تشکیل شده است که دیوارهای آن متناسب با وضعیت صخره‌ها ساخته شده‌اند و به همین دلیل عرض آنها در قسمت‌های مختلف، متفاوت است. دژ بالا با توجه به فضاها و اتاق ها به عنوان بخش مسکونی و دژ پایین به منزله بخش بیرونی دژ اصلی و بخش حاشیه ای محسوب می شد. سیستم پیچیده آبرسانی با تنبوشه هایی به قطر ۱۰ سانتی متر به شمار می رود که از چشمه کلدر آب را به دژ می رسانده و در حوض های سنگی تعبیه شده ذخیره می کرده است.
ارگ کریمخان زند، یادگار دوره زندیه
ارگ کریمخان زند از بناهای دوره زندیه در مرکز شهر شیراز در استان فارس است که به وسیله کریمخان زند در ۱۱۸۰ هجری ساخته شد و محل حکومت و زندگی کریمخان بود. این بنای تاریخی در ۱۳۵۱ خورشیدی در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت. نقشه این ارگ، مستطیل و از نوع معماری درونگرا و از ۲ بخش نظامی و مسکونی تشکیل شده است. این بنا مساحتی ۱۳ هزار متر مربعی و زیربنایی چهار هزار متر مربعی دارد. بیرون ارگ کریمخان ساده و بی‌آلایش و درون آن تزیینات ظریف و زیبا به کار رفته است. در بالای سر در ورودی ارگ کاشی‌کاری زیبا و چشم‌نوازی از نوع هفت رنگ وجود دارد که صحنه نبرد رستم و دیو سفید را به تصویر کشیده است و قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد.
بخش مسکونی ارگ کریمخان سه جبهه شمالی، جنوبی و غربی است و هر ضلع یک ایوان ستون‌دار با ۲ ستون سنگی دارد. در دوره قاجار ستون‌های اصلی ایوان‌های جنوبی و غربی برداشته و ستون‌های چوبی با تزیینات مارپیچی جایگزین شد. برج، بارو و خندقی حفر شده در اطراف ارگ، امنیت آن را تامین می‌کرد. دیوار این ارگ با استفاده از آجر، ساده و بدون تزیینات بنا شده است. ارتفاع دیوار به ۱۲ متر می‌رسد که در پایه سه متر و در بالا ۲٫۸ متر ضخامت دارد. برج‌های مدور و سه طبقه ارگ نیز حدود ۱۴ متر ارتفاع دارند و در چهار گوشه آن مشاهده می‌شوند.
قلعه بابک؛ نماد مقاومت و ایستادگی
قلعه بابک در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان اهر و در ارتفاعات غربی شعبه ای از رود بزرگ قره سو واقع در شهر کلیبر استان آذربایجان شرقی قرار دارد. قلعه بابک به‌عنوان دژ بابک، بذ و قلعه جمهور نیز شناخته می‌شود. این اثر در ۱۳۴۵ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. قدمت این قلعه با توجه به کاوش‌های باستانی و تاریخی و با توجه به اشیای به‌دست‌آمده به دوران اشکانی و ساسانی بازمی گردد و به احتمال قوی یک قلعه دفاعی بوده است که سبک معماری آن به مجموعه تخت سلیمان از عصر ساسانی شباهت زیادی دارد.
اطراف این قلعه را از هر طرف دره های عمیقی با ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر عمق فرا گرفته و تنها از یک طرف راهی باریک و صعب العبور جهت دسترسی به این قلعه وجود دارد. پیش از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به دژ باید از مسیری گذر کرد که به صورت دالانی شکل گرفته از سنگ های منظم طبیعی است و امکان عبور یک نفر را دارد. موقعیت مستحکم قلعه نشانه نبوغ نظامی و آگاهی کامل سازندگان آن است. موقعیت راهبردی قلعه و مسیر صعب‌العبور آن سبب شد تا بابک خرمدین در ساماندهی مبارزات و سنگر گرفتن در آن به خوبی عمل کند زیرا گفته شده که بابک خرمدین از این قلعه برای ۲۰ سال مقاومت در برابر خلافت عباسی استفاده کرده است.
قلعه رودخان، دژی بر بلندای گیلان
قلعه رودخان در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی فومن استان گیلان در مساحتی بالغ بر ۵۰ هزار مترمربع و در ارتفاعی بیش از ۶۰۰ متر در بلندترین نقطه کوه واقع شده است. این بنای تاریخی را به دوره ساسانیان نسبت داده اند. باروها و برج های متعدد قلعه با مصالح سنگ، آجر و ملات آهکی ساخته شده اند. در سمت راست قلعه، رودخانه‌ای به نام رخون وجود دارد و نام این اثر از آن گرفته شده است.
قلعه رودخان به دلیل داشتن پله‌های زیاد، به قلعه هزار پله معروف است اکنون این بنا یک هزار و ۶۰۰ پله دارد که برای گردشگران ساخته شده است و پله‌های اصلی در کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شدند که تعداد آنها ۹۳۵ است.
این اثر در ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا به نام های دیگری چون قلعه حسامی، قلعه هزار پله و قلعه سگسگال نیز شناخته می شود. قلعه رودخان از سه بخش اصلی شرقی، میانی و غربی تشکیل شده؛ دروازه ورودی در بخش میانی واقع است، بخش شرقی که احتمالا قدیمی تر از دیگر بخش ها به شمار می رود، دروازه ورودی مجزا و در اضطراری دارد. مقر افسران ارشد نیز در این بخش قلعه واقع شده است. بخش غربی مرتفع ترین قسمت قلعه محسوب می شود و عمارت شاه نشین و آب انبار در آن قرار دارد.
۲ طرف دروازه ورودی، ۲ برج بسیار مستحکم با قطر داخلی ۵.۵ متر ساخته شده است. این بنا از ارگ، محل زندگی حاکم و قورخانه، محل فعالیت‌های نظامی و زندگی سربازان، تشکیل شده است. دروازه ورودی، تنها دروازه قلعه نبود و بخش‌های مختلف دژ با دروازه‌هایی مستحکم از یکدیگر جدا می شده که در دوره‌های بعد به مرور از میان رفته است.
قلعه شوش، بنایی بر بلندای تپه آکروپل
قلعه شوش بر بلندای تپه آکروپل در فاصله ۲ کیلومتری شهر شوش خوزستان واقع شده است. شکل قلعه ذوزنقه ای محسوب می شود که قاعده کوچک آن در سمت شمال واقع شده و دور تا دور آن را راهرویی احاطه کرده است و ردیف اتاق‌هایی به سمت حیاط، دور آن قرار گرفته‌اند. تقسیم بندی کلی قلعه با ۲ حیاط و فضاهای اطراف این حیاط شکل می‌گیرد و دارای سه ورودی است. این قلعه شباهت بسیار زیادی به زندان باستیل فرانسه دارد و با استفاده از آجرهای به دست آمده از کاخ داریوش و تعدادی از آجرهای منقوش به خط میخی چغازنبیل با هدف حفاظت از آثار باستانی با ارزش یافت شده در این شهر و استقرار باستان‌شناسان فرانسوی این قلعه در ۱۸۹۷ میلادی ساخته شده است. قلعه شوش در ۱۰ مهر ۱۳۸۰ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.
این قلعه شامل طاق‌های رومی، درگاه‌های قوسی و تزئینات آجری است که از معماری ایرانی الهام گرفته شده است. قلعه شوش بخش های دیگری همچون اتاقک شیشه‌ای موسوم به کلاه فرنگی، برج استوانه‌ای واقع در ضلع غربی و برجی در وسط حیاط اول دارد. این بنا تلفیقی از معماری ایرانی و معماری اروپایی به شمار می رود. نمای بیرونی شبیه به قلعه‌های اروپایی و طاق‌های نعل اسبی و درگاه‌های قوسی آناز معماری ایرانی الهام گرفته شده است.
نارین قلعه، بنایی باشکوه ایران کهن
نارین قلعه میبد قدیمی ترین بنای خشتی ایران و جهان به شمار می رود که در ۵۰ کیلومتری شمال غرب شهر یزد قرار دارد و مربوط به دوره ساسانیان است. این قلعه با نام‌های کهن دژ و نارنج قلعه نیز شناخته می‌شود و ۱۳۵۴ خورشیدی به ثبت ملی رسیده است.
این قلعه شامل برج‌های مختلف و دیوارهای سنگی با ضخامت بیش از پنج متر محسوب می شود که برای دفاع در برابر حملات دشمنان ساخته شدند. جنس مصالح این بنا از خشت است. وجود سازه‌های خشتی در قسمت‌های پایینی قلعه نشان می‌دهد این قلعه مرتفع بر روی باقی مانده مجموعه ای دیگر ساخته شده است. این قلعه بخش‌های مختلفی همچون بخش پایینی و بالایی دارد. بخش بالایی آن حاکم‌نشین و دارای سه‌طبقه است و با شکلی حلزونی در بخش شاه‌نشین به پایان می‌رسد، در بخش بالایی روزنه‌هایی وجود دارد که این روزنه‌ها نور بخش بالایی را تامین می‌کند. بخش پایین به مسجد، گذرگاه، حمام و بخش مردم نشین اختصاص داشت که خسارات زیادی دیده و تقریبا چیزی از آن باقی نمانده است.
نظر شما