نگاهی به اپیدمی‌ها از جمله سارس، مِرس، ابولا و زیکا که در طول ۲۰ سال گذشته در سطح جهان شیوع پیدا کرده‌اند نشان می‌دهد که این بیماری‌ها که هر کدام در دوره زمانی خود نوپدید و ناشناخته بودند، آسیب‌های فراوانی را به کادر درمانی و بهداشتی مراکز درمانی وارد کرده‌اند. پاندمی کووید ۱۹ هم که چند ماه پیش سراسر جهان را درنوردید و سیستم‌های بهداشتی و درمانی و متولیان نظام سلامت را در سراسر جهان غافلگیر کرد از این قاعده مستثنی نیست و حتی آسیب‌های بیشتر و شدیدتری را ایجاد کرده که ابتلا و مرگ ده‌ها پزشک، پرستار و کادر درمانی مؤید این نکته است.
بخشی از آسیب‌ها به‌ویژه در اوایل شیوع این بیماری به دلیل کمبود جدی وسایل و تجهیزات حفاظت فردی بود و شاید بخش دیگر آن به دلیل عدم آگاهی کادر درمانی و کارکنان این مراکز در مواجهه با بیماران. البته آسیب به کادر درمان و کارکنان بیمارستان‌ها دلایل دیگری هم دارد. این پاندمی برای چندمین بار در طول دو دهه گذشته نشان داد باید در حوزه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE) در مراکز بهداشتی و درمانی بازنگری جامعی صورت گرفته و نظام سلامت کشور به آن توجه ویژه کند. بیمارستان محلی برای ارائه خدمات درمانی به بیماران است و اگر سلامتی کارکنان آن دچار مشکل شود کیفیت خدمات به بیماران هم کاهش پیدا می‌کند. در واقع HSE در بیمارستان‌ها طرحی برای بیماران و کارکنان آن است؛ طرحی که موارد متعددی را شامل می‌شود و غفلت از هر کدام می‌تواند آسیب‌های بسیاری را، هم به کادر درمانی و هم به بیماران وارد کند.
بعد از کرونا HSE فراموش نشود
احمد نیک‌پی استاد دانشگاه و متخصص بهداشت حرفه‌ای در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: HSE موضوعی است که از سال‌ها قبل در بسیاری از کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است و تمامی اقدامات در حوزه‌های مختلف در بستری از HSE انجام می‌شود. مثلاً اگر قرار باشد مدرسه‌ای ساخته شود نخست به جنبه‌های ایمنی، بهداشت و محیط زیست آن توجه می‌کنند. اما در کشور ما متأسفانه کمتر به این اصول اهمیت می‌دهند.
نیک‌پی می‌افزاید: این روزها به‌واسطه شیوع کرونا، HSE به‌ویژه در حوزه رعایت بهداشت، خیلی مورد توجه قرار می‌گیرد اما تجربه نشان داده با گذر از این وضعیت، اوضاع دوباره به حال اول برگشته و همه چیز دوباره به دست فراموشی سپرده می‌شود.
به‌جای کاهش بار میکروبی، به بیماران آنتی‌بیوتیک می‌دهند
نیک‌پی که مدت‌هاست در حوزه بهداشت حرفه‌ای فعالیت می‌کند و در طول این مدت مراکز مختلفی را مورد بررسی قرار داده است از یکی از تجربه‌های خود در مراجعه به یک بیمارستان سخن می‌گوید: چهار سال پیش به بیمارستانی رفتم و پس از بررسی شرایط به مسئولان آن بیمارستان گفتم عوامل عفونی هوابرد یا عوامل میکروبی که در بیمارستان شما وجود دارد از حد مجاز بالاتر است. به‌طوری که مثلاً اگر خانمی قصد انجام عمل سزارین را داشته باشد، بهتر است آن را خارج از بیمارستان و حتی در خیابان انجام دهد تا بیمارستان شما چرا که بدون شک دچار عفونت شدید می‌شود. آن زمان مسئولان بیمارستان به من گفتند شما اشتباه می‌کنید، اما من بعدها متوجه شدم آنها در شرایطی مثل انجام عمل سزارین چند روز قبل از انجام عمل به مادر نوزاد آنتی‌بیوتیک می‌دهند تا دچار عفونت نشود، اما همه ما می‌دانیم عفونت چه تأثیر مخربی روی نوزاد می‌تواند داشته باشد، چراکه آنتی‌بیوتیک سردسته سموم سرطان‌زای مغز استخوان است.
این متخصص بهداشت حرفه‌ای ادامه می‌دهد: آن زمان من پیشنهاد دادم تا سیستم تهویه و تصفیه هوا در این بیمارستان راه‌اندازی شود تا بار میکروبی بیمارستان کاهش پیدا کند که در جواب به من گفته شد که ما توان پرداخت کارانه پزشکان خود را نداریم، چطور برای این کار هزینه کنیم. واقعیت این است که این مسائل در اولویت مسئولان بیمارستان‌ها نیست و مثلاً پرداخت کارانه از هزینه‌ای که برای ایمنی، بهداشت و محیط زیست باید انجام دهند، واجب‌تر است.
نیک‌پی با اشاره به اینکه موضوعاتی مثل HSE بسیار مهم هستند و در مراکزی مثل بیمارستان بسیار اهمیت بیشتر دارند، می‌افزاید: بیمارستان یک بنگاه اقتصادی است که مراجعه‌کنندگان به آن بیماران هستند. این بیماران دو ویژگی دارند؛ یا مبتلا به بیماری خطرناکی مثل کرونا هستند یا بیمارانی که سیستم ایمنی بسیار ضعیفی دارند. در این بین، کادر ارائه‌کننده خدمات درمانی هم در مراحل اولیه، اطلاعاتی درباره وضعیت بیمار و اینکه به چه بیماری مبتلاست، ندارند. در چنین شرایطی کادر درمان و بیمار هر دو در معرض خطر هستند.
اما به اعتقاد وی در نگاه کلان، بیمارستان‌ها می‌توانند باعث آلودگی محیط اطراف خود شوند. اگر بیمارستان‌های کشور را بررسی کنید تقریباً قریب به ۸۰ درصد آنها هیچ سیستم تصفیه‌ای ندارند و هوای داخل بیمارستان مستقیم به بیرون تخلیه می‌شود. این هوا وارد محیط زیست و منازل اطراف می‌شود. مثال دیگر در تفکیک زباله‌های بیمارستانی و بی‌خطرسازی آنهاست که در صورت عدم توجه به آن می‌تواند باعث آلودگی محیط و انتشار بیماری شود.
اول آموزش و فرهنگ‌سازی
با این حال به اعتقاد نیک‌پی پیش از هر اقدامی جامعه ما نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی است تا مردم از کودکی به اهمیت ایمنی و بهداشت و محیط زیست پی ببرند. فرهنگ‌سازی هم از مدرسه و آموزش و پرورش شروع می‌شود و تا این اتفاق نیفتد، هیچ اقدامی به ثمر نمی‌رسد.
سه اصل HSE
HSE در بیمارستان‌ها همانند سایر حوزه‌ها شامل سه اصل ایمنی، بهداشت و محیط زیست است. ایمنی حریق و ایمنی در برابر زلزله مهم‌ترین قسمت اصلی ایمنی در بیمارستان‌هاست که باید روزبه‌روز افزایش پیدا کند، اما شواهد چیز دیگری را نشان می‌دهد. در طول چند سال اخیر اغلب بیمارستان‌ها و مراکز مختلف درمانی برای ایجاد فضای ظاهری بهتر اقدام به استفاده از مواد اشتعال‌زا در سقف، دیوار و کف یا پارتیشن‌ها پیش ساخته کرده‌اند که این اقدام بار حریق بیمارستان‌ها را افزایش داده و می‌تواند در آتش‌سوزی‌های احتمالی ایجاد مشکل کند. این اقدامات در زمان زلزله نیز مشکل‌ساز خواهد بود و HSE آن را نمی‌پذیرد.
ایمنی در برابر ارتفاع، آسانسور، آموزش و نصب علائم راهنمای مختلف مثل ایمنی در برابر تشعشعات موارد دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
اصل دوم در HSE به بهداشت می‌پردازد که معمولاً کارکنان و کادر درمانی بیمارستان‌ها بیشتر از سایر اصول از آن آگاه‌اند و آموزش‌های لازم را درباره آن دیده‌اند. رعایت نکات بهداشتی در مواجهه با عفونت‌ها و انواع میکروب‌ها، بهداشت مواد غذایی و آب آشامیدنی نمونه‌ای از این موارد است. با این حال، برخی از این اصول همچنان مورد غفلت قرار می‌گیرد. به‌عنوان مثال، تهویه و تصفیه مناسب هوای بیمارستان‌ها و مراکز درمانی همچنان محل اما و اگر متخصصان HSE است؛ به‌ویژه آنکه این مشکل در زمان اپیدمی‌ها خطرسازتر است.
استفاده از پاک‌کننده‌های طبیعی، نصب سیستم فشار مثبت، سم پاشی اصولی، بهداشت انبار و داروها، ارائه ماسک و دستکش به میزان کافی، تهیه بروشورهای علمی از جمله مواردی است که باید در بیمارستان‌ها مورد توجه قرار گیرد.
حفاظت از محیط زیست هم اصل سوم در HSE است که از مهم‌ترین بخش‌های آن به حساب می‌آید. تفکیک زباله، بی‌خطرسازی و دفع اصولی آنها از آلوده شدن محیط زیست و شیوع بیماری‌های مختلف جلوگیری می‌کند، در این بخش قرار می‌گیرد.
همه بیمارستان‌ها به یک متخصص HSE نیاز دارند
رعایت این نکات که به برخی از آنها به اختصار اشاره شد، نیازمند تدوین برنامه‌ای توسط یک فرد متخصص در HSE است به‌طوری که بسیاری از کارشناسان معتقدند همه بیمارستان‌ها باید یک فرد متخصص و مشاور در این حوزه داشته باشند. مشاور و متخصص HSE علاوه بر تدوین برنامه مشخص، مسئول بهبود وضعیت ایمنی، بهداشت و محیط زیست بیمارستان است. وی باید ماهانه وضعیت بیمارستان در این سه حوزه را رصد کرده و مورد ارزیابی قرار دهد و گزارش آن را به مسئولان بیمارستان ارائه کند و پیشنهادات خود را برای بهبود شرایط ارائه کند. البته آموزش کارکنان و کادر درمانی بیمارستان نیز باید در دستور کار وی قرار گیرد.
نظر شما