پول چینی در برابر پول آمریکایی؛ پایان سلطه دلار یا یک خوش‌بینی بی‌پایه

«چین امروز در یک اقدام غافلگیرکننده برای جهان، تصمیم گرفت در معاملات بورس کالا، نرخ  دلار را فسخ کند. چین از این پس در معاملات بورس خود به‌جای دلار، رسماً یوان را معامله خواهد کرد. این یک گام جسورانه و مهم در تاریخ اقتصادی چین است. این بدان معنی است که دلار در تجارت چین غیر قابل استفاده است و دلار آمریکا به‌شدت در برابر یوان چینی سقوط می‌کند و ممکن است بر بازارهای جهانی تأثیر بگذارد. همه بازارهای جهانی از این تصمیم متحیر شدند. این اخبار در برنامه بعد از ظهر BBC World مورد بحث قرار گرفت. این یک جنگ اقتصادی است که می‌تواند جهان را به سمت جنگ ویرانگر سوق دهد و اگر آمریکا در مقابل این تصمیم، احمقانه رفتار کند، نمی‌توان از آن غافل شد! چین ۲۰۲۱ جهان را رهبری خواهد کرد. این رؤیای قدیمی چین است و آن چیزی است که قصد داشت برای ده‌ها سال یا بیشتر به آن برسد. چین برنامه‌ریزی یک ارز دیجیتال جداگانه e-RMB را دارد تا با دلار بجنگد. این تصمیم چین می‌تواند یک فرافکنی قوی‌ برای فراموش کردن شیوع ویروس کرونا در جهان از مبدأ چین باشد که آمریکا این روزها بسیار روی آن مانور داده بود.»

این متن کوتاه، چند روزی است که در رسانه‌های مختلف منتشر می‌شود و با تیترهایی مانند «پایان سلطه دلار»، «اقدام غافلگیرکننده چین و شوک اقتصاد جهانی» و مانند آن در شبکه‌های اجتماعی بازنشر می‌شود. برخی وب‌سایت‌ها نیز بر اساس آن، تحلیل‌هایی درباره آینده اقتصاد جهان نوشته‌اند و به حدس و گمان‌هایی درباره کشورهایی که در آینده با دلار در معاملات خود خداحافظی خواهند کرد، دست‌ زده‌اند.

رابطه دلار و یوآن چگونه است؟

اگر ایرادات نگارشی و محتوای متن را در نظر بگیریم، درباره صحت آن به‌عنوان خبری که به‌صورت حرفه‌ای یعنی با دقت و صحت نوشته شده باشد، دچار تردید می‌شویم. با جست‌وجو در محتوای BBC نیز سرنخی از این تصمیم جسورانه که قرار است چین را در رقابت با آمریکا پیروز کند، نمی‌بینیم. بانک مرکزی چین نیز، اطلاعیه‌ای در این مورد منتشر نکرده است. پس ماجرا چیست؟

بهتر است ابتدا نگاهی به نحوه تعیین نرخ برابری دلار به یوآن بیندازیم که بانک مرکزی چین این نرخ را مدیریت می‌کند. تا قبل از سال ۲۰۱۵، بانک مرکزی چین سبدی از ارز کشورهای طرف تجاری خود را در نظر می‌گرفت و ارزش یوآن نسبت به این سبد ارزی را ثابت نگه می‌داشت. از آنجایی که آمریکا بزرگ‌ترین طرف تجاری چین است، منطقی است که سهم دلار آمریکا در آن بالاتر باشد. بعد از سال ۲۰۱۵ در نظام ارزی چین تغییراتی ایجاد شد؛ تغییراتی که به‌دنبال اضافه شدن یوآن به سبد ارزی صندوق بین‌المللی پول به وجود آمد.

سبد ارزی صندوق بین‌المللی پول که به‌طور دقیق‌تر باید از آن با عنوان «سبد حق برداشت مخصوص» یا با سرواژه‌های عبارت انگلیسی‌اش SDR یاد کنیم، بعد از اتمام جنگ جهانی دوم و به‌دنبال پیمان برتون وودز ایجاد شد. برتون وودز نام شهری در آمریکاست که در سال ۱۹۴۴ کنفرانسی در آن برگزار شد تا در آن درباره نظام پولی بین‌المللی پس از جنگ جهانی تصمیم‌گیری شود.

در این کنفرانس تصمیم گرفته شد کشورهای مختلف، نرخ برابری پول خود را که پیش از این با طلا تعیین می‌شد، با دلار آمریکا تعیین کنند و هر دلار، معادل مقدار مشخصی طلا باشد. به‌عبارت دیگر، طلا پشتوانه دلار و دلار، پشتوانه سایر ارزها شد. در این میان، SDR نیز به‌عنوان ذخیره‌ای در کنار طلا تشکیل شد و در ابتدا ارزشی معادل یک دلار داشت. این پیمان پس از اعلام ناتوانی آمریکا در حفظ پشتوانه طلا برای دلار فروپاشید و SDR نیز دستخوش تغییراتی شد. هم‌اکنون SDR سبدی از دلار، پوند، یورو، ین ژاپن و یوآن چین است که ارزش‌گذاری آن به‌صورت روزانه توسط صندوق بین‌المللی پول انجام می‌شود.

یوآن چین در سال ۲۰۱۵ به این سبد اضافه شد و پیوستن به این سبد، نظام ارزی این کشور را با تغییراتی مواجه کرد. برخلاف بسیاری از ارزها که تعیین نرخشان وابسته به نیروهای بازار است، نرخ برابری دلار به یوآن به‌صورت ثابت توسط بانک مرکزی چین تعیین می‌شود. در واقع یوان تنها ارز در سبد ارزی صندوق بین‌المللی پول است که شناور نیست. هر چند در حال حاضر به توصیه صندوق بین‌المللی پول، چین در حال تجربه نظام ارزی شناور مدیریت ‌شده است. نرخ برابری دلار به یوآن توسط بانک مرکزی چین تعیین می‌شود و روزانه با توجه به معاملات بازار دو درصد نوسان دارد.

این نظام ارزی موجب می‌شود چین از مزایای پایین نگه‌داشتن نرخ برابری یوآن، در عرصه تجارت بین‌المللی بهره‌مند شود. چرا وقتی خرید از چین و با پول چین ارزان‌تر است، کشورها باید برای واردات انواع کالا و خدمات، شریک دیگری را انتخاب کنند؟ آمریکا بارها به‌همین دلیل نسبت به سیاست‌های اقتصادی چین اعتراض کرده است. با این حال، بانک مرکزی چین برخلاف این اخبار جعلی، مثل روزهای دیگر رقمی حول و حوش هفت یوآن را برای هر دلار اعلام کرده است و به‌نظر نمی‌رسد حداقل در آینده‌ای نزدیک، دلار را از معاملات خود حذف کند.

ارز دیجیتال چین جای دلار را می‌گیرد؟

اشاره دیگر این خبر جعلی به ارز دیجیتال چین است که احتمالاً ایده آن از گزارشی در روزنامه گاردین، به‌ ذهن نویسنده خطور کرده باشد. گاردین در گزارشی درباره اجرای آزمایشی ارز دیجیتال چینی e-RMB  و جزئیات آن خبر داده است. e-RMB  خلاصه رن‌مین‌بی الکترونیکی است. رن‌مین‌بی هم مثل یوآن، واحد پول چین است، اگر فکر می‌کنید مسئله در حال پیچیده شدن است، به تومان، ریال و قِران خودمان فکر کنید.

این اولین ارز دیجیتالی است که توسط بانک مرکزی یک اقتصاد بزرگ حمایت می‌شود. به گزارش گاردین، این طرح آزمایشی ابتدا در شهرهای شنزن، سوژو، چنگ‌دو، همچنین منطقه جدید شیونگ‌آن در جنوب پکن و نیز مناطقی که میزبان المپیک زمستانی ۲۰۲۲ خواهند بود اجرا خواهد شد. در اجرای آزمایشی این طرح، برخی از کارمندان دولت و کارکنان بخش عمومی در این شهرها و مناطق، حقوق خود را از ماه می یعنی ماه جاری میلادی به بعد با این پول جدید، دریافت می‌کنند. پس از آن، گاردین به نقل از چاینادیلی نوشته این ارز دیجیتال می‌تواند جایگزین سیستم تسویه دلار باشد و آثار تحریم‌ها و تهدیدهای محدودیت‌زا را هم در سطح شرکت و هم در سطح کشور، کاهش ‌دهد.

ارز جدیدی که در دعوای چین و آمریکا متولد شد

گزارشی را که گاردین از چاینادیلی نقل کرده، بررسی کردیم. در این گزارش، ابتدا مقدمه‌ای درباره وضعیت اقتصادی آمریکا آمده است. این گزارش این‌طور استدلال می‌کند که قیمت منفی نفت، افزایش نرخ بیکاری، ضعف مدیریتی در کنترل کووید ۱۹، تعداد بالای درگذشتگان در اثر ابتلا به کرونا، صعود بازار سرمایه که حرکتی در خلاف جهت‌بخش حقیقی اقتصاد است، بر مسیر بهبود اقتصادی چین تأثیر می‌گذارد. این در حالی است که آمریکا در حال بررسی گزینه‌هایی برای مجازات چین، مانند شکایت، در موضوع کروناست.

این گزارش در ادامه، گفت‌وگوی آمریکا درباره چنین موضوعاتی را امکان‌ناپذیر می‌داند و می‌گوید اگر امکان چنین شکایتی وجود داشت، کشورهای مختلف بارها برای بحران‌های مالی جهانی که به‌زعم نویسنده چاینادیلی توسط آمریکا به‌وجود آمده‌اند، از این کشور شکایت می‌کردند. با این حال، نویسنده طرح این موضوعات را نشانه‌ای بر تحرکات آمریکا برای انزوا، قطع ارتباطات و تنبیه چین می‌داند و می‌گوید: «این مسئله نه‌تنها برای چین، بلکه برای اقتصاد آمریکا نیز عواقب وخیمی دارد.»

این گزارش در ادامه به سه تأثیری که واکنش احتمالی آمریکا بر اقتصاد چین خواهد داشت، اشاره می‌کند که یکی از آنها فشار تحریم‌هاست که به‌دلیل سلطه جهانی دلار، اجتناب‌ناپذیرند. در ادامه نیز دو مثال از تحریم‌های آمریکا بیان می‌شود: تحریم‌ها علیه ایران و تحریم‌ها علیه ونزوئلا. پیشنهادی که برای مقابله با این تحریم‌های احتمالی  مطرح می‌شود، دادن حق انتخاب به سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارهایی است که می‌خواهند همچنان با چین در ارتباط باشند: روش تسویه‌ای بر پایه پول ملی چین که جایگزین دلار شود.

پس از آن نیز گریزی به ارز دیجیتال چین زده می‌شود که به‌طور آزمایشی اجرایی خواهد شد و پیش‌بینی‌هایی که شاید این پول جدید بتواند با ورود به‌عرصه بین‌المللی، بخشی از ریسک این قبیل اختلالات را که منشأ سیاسی دارند، کاهش دهد.

سهم یوآن در تراکنش‌های جهانی

تا به ‌اینجا خبری از جایگزینی یوآن نیست. علاوه بر این، نشریه آمریکایی فوربس نیز با استناد بر برخی آمارها می‌گوید اگر چین امیدوار بود جای دلار را بگیرد، باید از این فکر بیرون بیاید. هر چند که فوربس در یک طرف این دعوا یعنی سمت آمریکا ایستاده است، اما آمارهایی که از سهم پول چین در تجارت جهانی می‌دهد هم می‌گویند نباید به این زودی‌ها منتظر جایگزینی دلار، حداقل به‌وسیله یوآن باشیم.

بر اساس گزارش ماهانه فوربس به‌نقل از سوئیفت، یوآن چین ۱.۸۵ درصد از تراکنش‌های جهانی را به‌خود اختصاص داده و اگر پرداخت‌های بین‌المللی به‌غیر از پرداخت‌های منطقه یورو را در نظر بگیریم، پول چین با سهم ۱.۲۳ درصدی از تسویه‌های ارزی در ماه مارس سال میلادی جاری، رتبه هشتم را بین سایر ارزها داشته است.

گزارش از مریم‌السادات علم‌الهدی