مجموعه آثار مهدی اخوان‌ثالث، بعد از درگذشت او در طول این سال‌ها به مرور و آهسته آهسته منتشر شده است. کتاب‌های اصلی شعرش به ترتیب: ارغنون، زمستان، آخر شاهنامه، از این اوستا، در حیات کوچک پاییز در زندان، زندگی می‌گوید؛ اما باز باید زیست، دوزخ اما سرد، نام دارند. اخوان در آخرین سال حیاتش «تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم» را منتشر کرد و با همین اشعار در روح و جان ایرانیان نفوذ کرد و جاودان شد. درباره وضعیت آثار اخوان‌ثالث با زردشت اخوان‌ثالث، پسر این شاعر بزرگ که ناشر آثار پدرش هم هست، گفت‌وگو کردیم.
زردشت اخوان ثالث درباره وضعیت آثار پدرش به خبرنگار ایرناپلاس گفت: بعد از درگذشت اخوان، بخشی از شعرهایی که به مرور در مجلات و روزنامه‌ها منتشر شده بود، جمع‌آوری و کتاب شد. ما سه چهار سالی در آبادان زندگی می‌کردیم، پدر برخی از اشعاری که در خوزستان سروده شده بود، یعنی «خوزستان سروده‌ها» را در مجلات و جراید آن روزگار منتشر کرد و این مجموعه بعداً با نام «منظومه بلند سواحلی و خوزیات» منتشر شد. این اسمی است که خود اخوان برای این کار ساخته است و خیلی هم زیباست.
پاورقی‌هایی که یکجا منتشر شدند
وی درباره کتاب کلیات اشعار اخوان توضیح داد: بعد از مدتی، باقی مانده اشعارش که در سال‌های آخر عمرش در نشریات مختلف چاپ شده بود، منتشر شد. عنوانش شد «سال دیگر: ای دوست، ای همسایه...». این منتخبی از باقی مانده اشعار چاپ نشده‌اش بود. اما چون تعداد اشعار زیاد بود و امکان چاپ همه آنها وجود نداشت، منتخبی از آنها منتشر شد. چند سال این ۱۰ کتاب، جدا جدا چاپ می‌شد تا اینکه دو سه سال پیش کلیات اشعار، با عنوان «شعر مهدی اخوان‌ثالث؛ متن کامل ده کتاب شعر» در دو جلد منتشر شد. در طول این سال‌ها، کتاب‌های دیگری منتشر شده، مثلاً پدر یک پاورقی در روزنامه اطلاعات می‌نوشت به نام «نقیضه و نقیضه‌سازان». اخوان در این پاورقی به یک فرم و شکل از شعر که تا حالا به آن پرداخته نشده و آن نقیضهسازی بود، می‌پرداخت، شرح و توضیحش می‌داد و موضوع را مطرح می‌کرد. این کار منتشر شد. پاورقی‌ها یکی شد و در کنار هم قرار گرفت و کتابی درآمد به‌عنوان «نقیضه و نقیضه‌سازان». کتاب دیگر مقالاتش است که جلد اولش قبل از انقلاب چاپ شده بود. بعد از انقلاب، در طول چند سال اخوان ویرایش و مرتبش می‌کند و بخش‌هایی را به آن می‌افزاید و بعد از درگذشت اخوان، نشر «زمستان» چاپش می‌کند و با فاصله‌ای کوتاه جلد دومش برای اولین بار منتشر شد. امسال به‌زودی این دو جلد را به همراه جلد سوم که تا به حال منتشر نشده با هم منتشر خواهیم کرد. مصاحبه‌ها و گفت‌وگوهای اخوان در کتاب دیگری به نام «صدای حیرت بیدار» چاپ شده است. دو اثر دیگرش که جزو معروف‌ترین کتاب‌های او شناخته شده، بدعت‌ها و بدایع نیما یوشیج و عطا و لقای نیما یوشیج است که در دو جلد منتشر شده است.
گپ‌وگفت ۵ شاعر
فرزند اخوان درباره کتاب «گفت‌وگوی شاعران» گفت: پدر در سال ۴۴ با شاملو، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، سیروس طاهباز و محمود مشرف آزاد تهرانی متخلص به میم آزاد نشسته بودند و با یکدیگر گپ می‌زدند. یکی از حضار که ظاهراً برای منظور دیگری دستگاه ضبط صدایی تهیه کرده بود و در آنجا به همراه داشته، صحبت‌هایشان را، که درباره شعر نیمایی است، ضبط می‌کند. این نوار گم می‌شود و بعد از چهل سال در یک دانشگاهی در انگلیس پیدا می‌شود. متن گفت‌وگو پیاده شد و با عنوان «گفت‌وگوی شاعران» منتشرش کردیم که اثر خواندنی و شیرین و بسیار منحصربه‌فرد است. گرد هم آمدن پنج شاعر ایرانی که از بزرگان شعر روزگار هستند و درباره شعر صحبت می‌کنند، اتفاق کم‌نظیری است. بعدها من متوجه شدم که مقالات مختلفی از اخوان چاپ شده که حیف می‌شوند اگر کنار یکدیگر نباشند. پیوندشان با اخوان ضرورتی ایجاب می‌کرد که یکجا باشند. این اثر به اسم «همراه آن لحظه‌های گریزان» منتشر شد که شامل مقالات، یادها و خاطره و شعر از دوست، آشنا، رفیق، ادیب و هم‌عصران اخوان‌ثالث است. کتاب دیگر «باغ بی‌برگی» یادنامه اخوان به کوشش دکتر مرتضی کاخی است که به‌زودی تجدید چاپ خواهد شد.
ناشر آثار اخوان ثالث درباره تیراژ کتاب‌های پدرش افزود: تیراژ کتاب در ایران روزبه‌روز پایین می‌آید. تیراژ کتاب‌ها در حال حاضر به ۴۰۰، ۵۰۰ و ۷۰۰ نسخه رسیده است. اما در مورد آثار اخوان چنین نیست. فعلاً شمارگان کتاب‌های اخوان حدود ۲۰۰۰ نسخه است، چون به‌محض اینکه کتاب‌ها تمام می‌شوند، باید دوباره منتشر کنیم.
ناشری که حق اخوان را نمی‌دهد
پسر اخوان در پاسخ به این سؤال که ظاهراً ناشران دیگری هم کتاب‌های اخوان را چاپ کرده‌اند، آیا این کار با مجوز بوده است، گفت: همه آثار پدر در انتشارات «زمستان» منتشر می‌شود. چون نشر زمستان فعالیتش به‌طور اختصاصی به آثار اخوان مربوط است؛ یعنی ناشر قانونی آثار مهدی اخوان‌ثالث است و فقط آثار اخوان‌ثالث و آثاری را که به اخوان مربوط است، منتشر می‌کند. بعد از فوت پدر، ناشران به چاپ غیرمجاز آثار اخوان روی آوردند. در آن دوران به‌سختی و با وکیل و پیگیری قانونی، یکی‌یکی این ناشران را توقیف کردیم و جلوی نشر غیرمجاز را گرفتیم و این اتفاق باعث شد خودم پروانه نشر بگیرم تا کارهای اخوان با ظاهری هماهنگ، زیبا، منزه و منقح در یک جا منتشر شوند و در اختیار خواننده قرار بگیرند. البته یکی دو ناشر هستند که مشخصاً در گذشته با اخوان قرارداد و ارتباط ناشر- مؤلفی داشتند. یکی نشر مروارید و دیگری هم نشر نگاه است. تنها این دو نشر هستند که با آنها کار می‌کنم. البته نشر «سخن» هم چند سالی است که حقوق مؤلفش را پرداخت نکرده است. در این مورد هم قانونی عمل کردیم، ولی تنها عذرخواهی و التماس می‌کنند و می‌گویند که حقوق را پرداخت می‌کنیم، اما هنوز نپرداخته‌اند.
نظر شما