۱۷ فیلم سینمایی که در ۶ سال اخیر رفع توقیف شدند

توقیف، سانسور و تحریم کلماتی هستند که همواره در کنار برخی آثار سینمایی قرار گرفته و به صفاتی جدانشدنی از آن‌ها تبدیل شده‌اند. هر چند ممکن است این اتفاق در سینمای کشورهای دیگر هم بیفتد، اما در کشور ما و در میان اهالی هنر بویژه سینماگران به اتفاقی طبیعی تبدیل شده است. فیلم‌هایی که ممکن است مورد تأیید و هم‌سو با سلیقه برخی نهادهای فرهنگی و بانفوذ نباشد و علی‌رغم داشتن پروانه ساخت و در بعضی موارد هم پروانه نمایش، از اکرانشان ممانعت به عمل آید. حتی این اتفاق گاهی دست‌مایه شعارهای انتخاباتی هم شد و دستاویزی برای جلب آرای سینماگران و هنرمندان قرار گرفت. بسیاری از این آثار بعد از گذشت چند سال از ساخت و رفع توقیفشان اکران شده‌اند و تجربه نشان داده است پس از اکران هیچ‌گونه خطری برای هیچ نهاد، فرد یا جامعه به وجود نیامده و هنوز دلیل برخی از این ممانعت‌ها مشخص نشده است.

وضعیت فیلم‌های رفع توقیف شده در  سال اخیر

بازگشایی خانه سینما و صدور پروانه نمایش برای برخی فیلم‌های سینمایی در دولت یازدهم و دوازدهم و دلجویی از برخی هنرمندان خانه‌نشین، از وعده‌های انتخاباتی حسن روحانی بود؛ وعده‌هایی که می‌توان گفت کم و بیش به آنها عمل شده است و فیلم‌هایی هستند که بعد از گذشت چند سال، در دوران دولت یازدهم و دوازدهم از توقیف خارج شده و به اکران عمومی درآمده‌اند. تلاش کرده‌ایم فهرستی از این فیلم‌ها ارائه کنیم، هرچند ممکن است مواردی از قلم افتاده باشد.

قصه‌های رخشان بنی‌اعتماد در سینما

رخشان بنی‌اعتماد پس از پنج سال دوری از سینما در حالی به این حوزه بازگشت که توانست شیر نقره‌ای‌ بهترین فیلمنامه جشنواره ونیز را از آن خود کند. «قصه‌ها» که مانند سایر آثار بنی‌اعتماد مضمونی اجتماعی دارد، محصول سال ۹۰ است. اول از همه کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی خواستار عدم صدور مجور اکران برای این فیلم شد. این کمیسیون، قصه‌ها و چند فیلم دیگر را فیلم‌های مرتبط با فتنه دانست. علی جنتی وزیر وقت هم نسبت به چرایی ساخته شدن این اثر و فرستادن آن به جشنواره ونیز انتقادهای بسیاری مطرح کرد. اما سرانجام بعد از گذشت یک سال از حواشی و جنجال‌ها، در اردیبهشت ۹۴ این اثر روی پرده سینماها رفت.

پرویز هم توقیفی بود

مجید برزگر کارگردان خلاق و متفاوت سینمای ایران هم این اتفاق را تجربه کرده است. او فیلم تحسین شده «پرویز» را در سال ۹۱ ساخت. اما این اثر پس از دو سال توقیف سرانجام در سال ۹۳ و در گروه هنر و تجربه به نمایش عمومی درآمد. سیاه‌نمایی، دلیل ممانعت از اکران این فیلم اعلام شده بود.

آمین خواهیم گفت

چهارمین فیلم سینمایی سامان سالور در سال ۸۹ ساخته شد. فرزاد حسنی، آزاده زارعی، علیرضا مهران از بازیگران این اثر بودند. «آمین خواهیم گفت» پنج سال توقیف بود. سالور درباره دلایل توقیف این اثر گفته: وقتی دلایل اکران نشدن فیلم را جویا شدم، در پاسخ شنیدم یکی از شخصیت‌های فیلم شبیه به رئیس دولت گذشته است. در واقع به واسطه نماد و استعاره‌هایی که از فیلم بیرون کشیده بودند، معناسازی کردند که این معناسازی به هیچ عنوان درست نبود... این فیلم در بهمن ۱۳۹۴ اکران شد.

خانه دختر و خانه پدری؛ تلخ و ممنوع

گفته می‌شود این فیلم با نظر مستقیم وزیر فرهنگ و ارشاد وقت، یعنی علی جنتی توقیف شد. اثری که بازگو کردن محتوای آن در سینما تا آن زمان به عنوان یک تابو شناخته می‌شد. «خانه دختر» با اولین نمایشش در سی و سومین جشنواره فیلم فجر با حواشی بسیاری همراه شد. این اثر پس از کش و قوس‌های فراوان و سانسور برخی سکانس‌ها، سرانجام در مهر ۹۶ هر چند محدود اما به اکران عمومی درآمد. حامد بهداد، رعنا آزادی‌ور، باران کوثری و بابک کریمی از بازیگران این فیلم بودند. «خانه پدری» فیلم کیانوش عیاری هم که در سال ۸۹ ساخته شد، در سال ۹۳ چند روز در گروه هنر و تجربه اکران شد و خیلی زود متوقف شد.

چرا از عصبانی نیستم ترسیدند؟

بدون شک یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌های سینمایی توقیف شده، «عصبانی نیستم» است؛ اثری با بازی نوید محمدزاده و باران کوثری که در جشنواره سی و دوم فیلم فجر به نمایش درآمد. عصبانی نیستم دومین تجربه کارگردانی رضا درمیشیان است. اثری پرحاشیه که مشمول همان نظر کمیسیون فرهنگی مجلس وقت، مبنی بر اینکه این اثر جزو فیلم‌های مرتبط با فتنه محسوب می‌شود، شد. این فیلم قرار بود در تاریخ ۲۹ آذر۱۳۹۶ اکران شود، که پس از بیانیه تهدیدآمیز بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق از نوبت اکران خارج شد. اما سرانجام با سانسورهای متعدد، عصبانی نیستم در اردیبهشت ۹۷ روی پرده رفت.

وقتی درباره رئیس جمهور فیلم ساخته می‌شود

کمال تبریزی در حالی در سال ۸۷ فیلم «پاداش» را ساخت که یک سال بعد آن را توقیف کردند. تبریزی دلیل توقف اکران چندساله این اثر را مخالفت شمقدری عنوان کرده است. این فیلم که بعدها به «از رئیس‌جهمور پاداش نگیرید» تغییر نام یافت و سرانجام در تیر ۹۴ اکران شد.

زادبومی بی‌جان

«زادبوم» نشان داد توقیف طولانی‌مدت می‌تواند ارزش یک اثر ارزشمند سینمایی را از بین ببرد. ساخته ابوالحسن داوودی به مدت ۱۰ سال در توقیف ماند و زمانی اکران شد که دیگر جانی برای زادبوم نمانده بود. داوودی در پاسخ به اینکه دلیل متولیان برای این توقیف چه بوده است، عنوان کرد: هیچ‌وقت دلیل قانع‌کننده‌ای وجود نداشت. برای همین در هیچ شرایطی، هیچ دلیل منطقی به من گفته نشد. این اثر که برنده سه سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر شد از بازیگرانی چون عزت‌الله انتظامی، رویا تیموریان، بهرام رادان، پگاه آهنگرانی  بهره برده است.

آشغال‌های دوست‌داشتنی سینما

با ساخت نخستین فیلمش یعنی «خواب تلخ» توانست مورد تحسین منتقدان بین‌المللی قرار گیرد و حضور موفقی در جشنواره کن داشته باشد. محسن امیریوسفی یکی از کارگردانان خلاق و آوانگارد سینمای ایران است. او در سال ۹۱ فیلم «آشغال‌های دوست‌داشتنی» را ساخت؛ اثری که درباره حوادث بعد از انتخابات ۸۸ است. آشغال‌های دوست‌داشتنی نتوانست در دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد مجوز نمایش بگیرد. این اثر در مهرماه ۹۳ از سوی کمیسیون فرهنگی مجلس همراه با آثاری چون قصه‌ها، عصبانی نیستم و ... جزو لیست فیلم‌های مرتبط با فتنه قرار گرفت. اما سرانجام پس از شش سال توقیف و در بهمن ماه سال گذشته در سینماها نمایش داده شد.

اکران بدون هیچ مشکلی

از سال ۹۲ به بعد آثار زیادی رفع توقیف شدند. فیلم‌هایی چون «مادر قلب اتمی»، «پریناز»، «پوسته»، «پارادایس» و ... که توانستند با گرفتن مجوز اکران هر چند محدود، به نمایش عمومی دربیایند. مسئله قابل بحث اینجاست؛ اکثر فیلم‌هایی که از سوی برخی جریان‌ها و گروه‌ها دچار حواشی شدند، پس از رفع توقیف و اکران هیچ مشکلی برای کشور، شخص، سازمان و ارگانی پیش نیاوردند و معلوم شد حاشیه‌سازی و توقیف این فیلم‌ها بیهوده بوده است. این اتفاق نشان‌دهنده این است که دلایل ممانعت از پخش این آثار، جناحی، سلیقه‌ای، بهانه‌جویانه، محافظه‌کارانه و در بعضی شرایط هم دستاویزی برای رسیدن به جایگاهی خاص بوده است.

روش وزیر ارشاد و سابقه توقیف فیلم‌ها در دهه ۷۰

به نظر می‌رسد روش وزیر کنونی فرهنگ و ارشاد اسلامی در پیگیری بی هیاهو، توجه به حساسیت‌ها و تعامل سینماگران در نحوه اکران هم در این روند رفع توقیف موثر بوده است.

البته موضوع توقیف فیلم‌های سینمایی در گذشته هم سابقه داشته و جالب آن که در بسیاری موارد مقامات عالی نظام موافق این توقیف‌ها نبوده‌اند.به عنوان نمونه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در بخشی از خاطرات نوروز ۱۳۷۵ خود نوشته است:

◽پنجشنبه ۹فروردین:
عصر فیلمی به نام آدم برفی آوردند که دیدم. حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی ساخته و وزارت ارشاد اکران آن را ممنوع کرده است. آقای زم و آقای اسلامی برای شنیدن نظرات من آمده بودند.( گفتند) آیت الله خامنه ای فیلم را مفید و بدون ضرر دانسته اند. من هم آن را مفید دانستم . اشکال عمده وزارت ارشاد از این جهت است که مردی برای ازدواج صوری با یک مرد آمریکایی برای گرفتن ویزا و اجازه اقامت به صورت زن درمی آید. 

◽شنبه ۱۱ فروردین:
پیش از ظهر فیلم «دیدار» را آوردند، تماشا کردم. از محصولات حوزه هنری است، فیلم خوبی است. دختری از خانواده مسیحی با پسری مسلمان مرتبط و سپس به ازدواج می رسند. .. سرانجام شوهر با تشویق همسر به جنگ می رود و اسیر می شود و.. وزارت ارشاد با تنگ نظری فیلم را ممنوع الاکران کرده، نظرم این است که باید آزاد شود. یک سکه هم به کارگردان دادم.

◽یکشنبه ۱۹ فروردین:
شب میهمان رهبری بودم.... دو فیلم ممنوع شده حوزه هنری را دیده اند و پسندیده اند.

گزارش از صدرا حسینی