به گزارش ایرناپلاس، همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ بهانه‌ای شد تا مردم بار دیگر به ارزش کتاب و ادبیات پی ببرند. تفریحی که می‌تواند بهترین ساعات روز افراد را بسازد. آماری که از دیگر کشورها ارائه می‌شود، از افزایش سرانه کتابخوانی خبر می‌دهد. این در حالی است که برخی از کارشناسان درباره کاهش سرانه مطالعه در ایران به دلیل افزایش درگیری ذهنی افراد خبر دادند و برخی معتقدند اطلاعات درستی در این حوزه در دسترس نیست.
کتاب‌فروشی‌ها در دوران کرونا با مشکلات متعددی مواجه شدند. تعطیلی‌های مکرر، محدودیت رفت و آمد مردم و همچنین فروش کتاب در فضای مجازی برخی از آنهاست. از طرفی فروش کتاب در برخی از کشورها افزایش یافته است.
وحید تیموری مدیر کتاب‌فروشی «کتاب پارسه» درباره عناوینی که در دوران همه‌گیری ویروس کرونا بیشتر مورد توجه قرار گرفت، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: در چند سال اخیر حتی پیش از همه‌گیری این بیماری، به صورت گسترده کتاب‌هایی در حوزه روان‌شناسی چاپ می‌شود زیرا با استقبال متقاضیان همراه بوده و فروش زیادی دارد. طبیعی است که به واسطه شرایط کشور، اتفاق‌هایی مانند کرونا و مسائل اقتصادی، انسان‌ها بخواهند حال خود را با کتاب و روانپزشکانی که آنها را به سمت مطالعه هدایت می‌کنند، بهتر کنند.
به گفته وی، به این دلیل که مدارس به صورت آنلاین برگزار و بسیاری از تفریحات کودکان محدود شد، والدین باید با روشی کودکان را سرگرم می‌کردند، به همین دلیل شاهد افزایش فروش کتاب در حوزه کودک و نوجوان بودیم.
نتوانستیم هویت کتابخوانی را در جامعه رواج دهیم
برخی از مردم برای یافتن راهی برای زندگی سالم و با آرامش به سمت کتاب رفتند، اما دولت‌ها با چه اقداماتی می‌توانستند گروهی از مردم را که به کتاب کمتر توجه می‌کنند، به این سمت هدایت کنند؟
تیموری با بیان اینکه در بازار کتاب مشکل محتوا وجود ندارد، توضیح داد: برای جامعه امروزی تنوع کتاب و عناوین کافی وجود دارد، اما نتوانستیم هویت کتابخوانی و فرهنگ کتابخوانی را در جامعه رواج دهیم. فردی که در این جامعه زندگی می‌کند، احساس نیازی به کتابخوانی نمی‌کند، در حالی که احساس نیاز به مطالعه هم باید مانند غذا خوردن، مسافرت و ... باشد. باید این فرهنگ را در وجود مردم ایران نهادینه کنیم.
وی ادامه داد: همچنین بحث فروش اینترنتی مطرح است. اگر ناشران در سال‌های گذشته اقدام به تاسیس سایت، معرفی و فروش کتاب می‌کردند، می‌توانستند ساده‌تر این دوران را طی کنند، این در حالی است که بعد از همه‌گیری کرونا، ناشران و کتاب‌فروشان اقدام به تاسیس سایت برای فروش اینترنتی کردند و در نتیجه، افرادی سود کردند که پیش از همه‌گیری فروش اینترنتی داشتند.
کتابسازی، مردم را از مطالعه زده می‌کند
مدت‌هاست کتابسازی در ایران بسیار رواج یافته است. وقتی ناشر کتابی را از بازار جهانی انتخاب و آن را ترجمه می‌کند، اگر با استقبال مواجه شود، به سرعت آن را کتابسازی می‌کنند.
تیموری دراین‌باره گفت: کتاب‌های پرفروش توسط افرادی که سواد ترجمه ندارند، کپی‌برداری می‌شود. این کتاب‌ها به طور عمده در شهرستان‌ها به چاپ می‌رسد و به صورت گسترده در سایت‌ها و فروشگاه اینترنتی فروخته می‌شود. این روند به ناشر اصلی ضربه می‌زند و افرادی که اطلاعات کافی ندارند، کتاب اشتباه را با کیفیت پایین تهیه می‌کنند و از مطالعه زده می‌شوند.
مدیر فروشگاه کتاب پارسه با یادآوری فروشگاه‌های اینترنتی بزرگی که کتاب‌های افست را با تخفیف بالا می‌فروشند، گفت: وقتی با مدیران این سایت‌ها تماس گرفتم، این سوال را مطرح کردند که وقتی ناشر مجوز رسمی دارد و کتاب را به صورت قانونی تولید کرده، سایت فروش چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
وی ادامه داد: این ناشر با رانت و رابطه، کتاب را از ناشر اصلی دزدیده و ترجمه را کپی‌برداری کرده و با هر قیمتی که بخواهد می‌فروشد. در کتاب‌فروشی فیزیکی هم نمی‌توان بیش از این مشتری را به خرید کتاب از ناشر اصلی متفاعد کرد. مشتری تا کجا می‌تواند تخفیف‌ها را نادیده بگیرد؟
قیمت کتاب باید شناور شود
تیموری با تاکید بر اینکه چاره‌ای جز فعالیت با قیمت شناور برای ناشران و کتاب‌فروشان باقی نمانده است، بیان کرد: به ناچار مجبوریم به سمت قیمت شناور کتاب برویم. قیمت کتاب باید شناور شود اما این به معنی هرج و مرج نیست. برای زنده‌ماندن ناشران باید این اقدام انجام شود. ناشر برای کتاب‌هایی که در انبار مانده مجبور می‌شود تک‌تک کتاب‌ها را برچسب قیمت بزند؛ در حالی که مردم فکر می‌کنند این کار توسط کتاب‌فروشی انجام می‌شود. البته شاید کتاب‌فروشانی باشند که این کار را انجام می‌دهند.
وی ادامه داد: به دلیل ناپایدار بودن مواد اولیه در حوزه نشر، ناچاریم قیمت شناور را اجرا کنیم؛ هرچند که این روزها تعدادی از ناشران روی کتاب قیمت نمی‌زنند تا با نوسان‌های قیمت دلار و کاغذ، قیمت کتاب را بالا ببرند. وضعیت نابسامان است و اصلاح آن به همکاری ناشران، کتاب‌فروشان و وزارت فرهنگ نیاز دارد.
چه کسانی بازار سیاه کتاب ساختند؟
بیش از چهار ماه است که ناشران کاغذ دولتی ندارند. به گفته تیموری، در نتیجه این مشکل، ناشران ۵۰ تا ۱۰۰ عنوان کتاب در انتظار تجدید چاپ دارند، که به دلیل نبود کاغذ دولتی نمی‌توانند کتاب‌ها را منتشر کنند زیرا اگر ناشر یک کتاب را با کاغذ آزاد تجدید چاپ کند، قیمت کتاب چهار یا پنج برابر می‌شود و مخاطب آن را نمی‌خرد.
تیموری از اتفاقی جدید در بازار نشر خبر داد و گفت: متاسفانه مساله جدیدی مطرح است؛ افرادی به نام «نایاب‌فروش» هستند. کتاب‌های قیمت قدیم را که ناشر توانایی چاپ مجدد ندارد، از کتاب‌فروشی‌ها جمع می‌کنند و زمانی که کتاب در بازار تمام شد، مخاطب مجبور است به آنها رجوع کند و کتاب را با چهار یا پنج برابر قیمت، خریداری کند.
به گفته وی، به دلیل قیمت بالای کاغذ و نبود کاغذ دولتی، اگر ناشر اقدام به تجدید چاپ کتاب کند، قیمت از آنچه نایاب‌فروش ارائه می‌دهد بالاتر خواهد رفت.
وی با بیان اینکه با افرادی که همه کتاب‌های کتاب‌فروشان را خریداری می‌کنند، مواجه بوده، توضیح داد: مشتری دارم که از یک کتاب ۵۰ نسخه می‌خواست، فقط دو نسخه به او فروختم، البته حتما هدفش را در کتاب‌فروشی‌های دیگر تامین می‌کند. با کمی پرس‌وجو متوجه شدم، این افراد می‌خواهند کتاب را در بازار تمام کنند و به این دلیل که ناشر نمی‌تواند کتاب را چاپ مجدد کند، به فروش کتاب با قیمت بالاتر اقدام کنند. از طرفی کتاب‌فروش بعد از ماه‌ها با یک مشتری مواجه شده که تعداد زیادی کتاب می‌خواهد، پس کتاب‌ها را به او تحویل می‌دهد، اما نیت این افراد مسائل دیگری است.
افزایش کتابخوانی در دوران همه‌گیری کرونا
همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ موجب تغییر عادات روزانه مردم شد. بسیاری از رفتارها که تبدیل به سبک زندگی افراد شده بود به سرعت تغییر کرد و روش‌هایی جایگزین آن شد که بتواند سلامت فرد را تضمین کند.
حیدر مظلوم مدیر کتاب‌فروشی چشمه، شعبه البرز در این‌باره به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این همه‌گیری باعث شد نوع مواجهه مردم با زندگی متفاوت شود، در هر حوزه می‌توان این تغییرات را پیگیری کرد. کرونا در حوزه کتاب و کتابخوانی هم تاثیرهای زیادی داشت، از نظر اقتصادی و ساختاری، کتاب‌فروشی‌ها دچار چالش و تغییر شدند.
مظلوم، با بررسی سایت‌های خبری دیگر کشورها متوجه افزایش سرانه مطالعه شده، آن هم در حالی که به گفته او، در ایران آمار دقیقی در این حوزه ارائه نشده است.
وی ادامه داد: نظر شخصی من این است که در ایران کتابخوانی در دوران کرونا افزایش پیدا کرد، اما به این معنی نیست که فعالیت کتاب‌فروشی‌ها هم رونق یافت. نه تنها وضعیت کتاب‌فروشی‌ها تثبیت نشد، بلکه آسیب زیادی دیدند.
این فعال حوزه کتاب، دلیل سخت‌تر شدن شرایط کار کتاب‌فروشان را تغییر نوع خرید مردم و استفاده از فروشگاه‌های آنلاین اعلام کرد و گفت: کتاب‌فروشی‌ها در نقطه مقابل این روند قرار گرفتند؛ بسیاری از آنها مجبور به تعطیلی شدند. همچنین شمار زیادی از کتاب‌فروشی‌های قدیمی و بزرگ با مشکلات جدی مواجه‌اند؛ کتاب‌فروشی‌های نشر چشمه از این مسائل مستثنی نیستند و شرایط اقتصادی برای همه کتاب‌فروشی‌ها به دشواری پیش می‌رود.
مخاطبان درباره کتابسازی اطلاعات کافی ندارند
به گفته مظلوم، هرچند افزایش نرخ کتابخوانی از طریق فروش کتاب در فضای مجازی اتفاق افتاد، اما به هر حال اتفاقی مثبت بود.
اینها در حالی است که بسیاری از سایت‌های فروش کتاب، کتاب‌های قاچاق و حاصل زحمات دیگران ناشران را با تخفیف‌های بالا به فروش می‌رسانند.
مظلوم با یادآوری افزایش تعداد سایت‌های فروش کتاب و صفحه‌های اینستاگرامی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، افزود: مخاطبان درباره کتابسازی اطلاعات کافی ندارند، زیرا در این حوزه اطلاع‌رسانی خوبی انجام نشده است. مخاطبان مقصر نیستند زیرا تخفیف برای هر کسی که می‌خواهد خریدی انجام دهد، جذاب است. حتی اگر فروش اینستاگرامی داشته‌باشیم، نمی‌توانیم با تخفیف ۵۰ تا ۸۰ درصدی رقابت کنیم. این مساله باید از طرف صنف و اتحادیه بررسی شود.
استقبال از کتاب‌های چند جلدی
رعایت پروتکل‌های بهداشتی به معنی گذراندن ساعات بیشتری در خانه است، به این معنی که افراد باید از بسیاری تفریحات خود صرف نظر کنند. مظلوم درباره کتاب‌هایی که در ماه‌های قرنطینه بیشتر مورد توجه مخاطبان قرار گرفته، توضیح داد: کتاب‌های چند جلدی مانند «جنگ و صلح» نوشته لئو تولستوی، «خانواده تیبو» نوشته روژه مارتن دوگار، «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» نوشته مارسل پروست و کتاب‌هایی که مخاطبش به فرصت زیادی برای مطالعه نیاز دارد، بیشتر مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا مردم زمان بیشتری پیدا کردند و توانستند این کتاب‌ها را بخوانند.
به گفته وی، فروش کتاب‌های ژانر پلیسی در دروان همه‌گیری کرونا افزایش پیدا کرد، زیرا این ژانر فرصتی است برای استراحت کردن اهل کتاب یعنی با خواندن این سبک کتاب‌ها به فراغ خاطر می‌رسند و می‌توانند از هیاهوها فاصله بگیرند.
مدیر فروشگاه چشمه شعبه البرز درباره فروش کتاب در حوزه کودک و نوجوان نیز گفت: با توجه به اینکه در این سال، دانش‌آموزان به مدرسه نرفتند و آموزش آنلاین بود، از کلاس‌های فوق برنامه که کودکان درگیر آن بودند، خلاص شدند و زمان بیشتری پیدا کردند و آنها هم به سمت کتاب رفتند و میزان کتابخوانی در کودکان افزایش پیدا کرد. اما اینها به معنی بهبود شرایط کتاب‌فروشان نیست. کتاب‌فروشی‌ها در چند سال اخیر در سخت‌ترین شرایط قرار دارند.
ادبیات تحمل بار هستی را برای مردم بیشتر می‌کند
مظلوم با تاکید بر اینکه کتاب‌فروشی‌ها از پرداخت مالیات معاف هستند، درباره چرایی اخذ مالیات از آنها توضیح داد: این مالیات به دلیل بخش لوازم التحریر در کتاب‌فروشی است. اما می‌توان در ماه‌هایی که همه مردم دچار کرونا هستند، مدارس و دانشگاه‌ها به صورت آنلاین برگزار می‌شود و خرید لوازم‌التحریر بسیار کم شده است؛ مالیات این بخش را از کتاب‌فروشان نگیرند.
مظلوم به یک ویژگی مثبت همه‌گیری کرونا در کنار همه گرفتاری‌های اقتصادی، رنج و غم آن اشاره کرد و گفت: بسیاری از مردم متوجه شدند که ادبیات می‌تواند قدرتی داشته‌باشد که تحمل بار هستی را برای مردم بیشتر کند. شمار زیادی توانستند با روی آوردن به ادبیات این دروان را سپری کنند.
گزارش از آیدین پورخامنه