قاچاق کتاب و کتابسازی یکی از مهم‌ترین مشکلاتی است که بر عملکرد ناشران، مولفان و مترجمان آسیب وارد می‌کند.
کارگروه صیانت از حقوق ناشران، مؤلفان و مترجمان اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران سی‌ام‌تیرماه با همکاری قوه قضائیه، پلیس امنیت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موفق به کشف یک صحافی کتاب غیرقانونی شد که با حکم قضایی ضبط، صورتجلسه و به انبار ویژه کتاب‌های قاچاق منتقل شد.
حجم کتاب‌های این صحافی حدود ۱۰ هزار جلد بود. این صحافی پلمپ و صاحبان آن تحویل ضابطان قضایی شدند.
«قاچاق کتاب» تعبیری است برای کتاب‌هایی که بدون اجازه ناشر و مؤلف، کپی‌برداری و فروخته می‌شود. اصطلاحی که ممکن است معانی متفاوتی برای مخاطب به همراه داشته باشد، اما به‌دلیل رواج میان فعالان حوزه نشر و نبود اصطلاح جایگزین، مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین باید میان دستفروشانی که در پیاده‌روهای شهر، مشغول به فروش کتاب‌های دست دوم هستند و آنهایی که بساط قاچاق کتاب پهن می‌کنند، تفاوت قائل بود.
فعالیت کهنه‌کتابفروشان یا همان دستفروشان کتاب‌های دست دوم، به ادامه چرخه نشر کمک می‌کند، تا کتاب‌های قدیمی خمیر نشوند و مخاطبان بتوانند به کتاب‌هایی که تجدید چاپ نمی‌شوند، دسترسی پیدا کنند.
پیش از این همواره برای محدود و متوقف کردن فعالیت قاچاقچیان کتاب، از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیروی انتظامی تلاش شده است.
اواخر اردیبهشت ۹۹ خبر اختصاص شعبه مستقل و تخصصی برای تسریع در رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با قاچاق کتاب در دادگستری تهران، توسط اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران منتشر شد. اینگونه، امکان بررسی دقیق‌تر پرونده‌های مرتبط ممکن شد.
همچنین کارگروه صیانت از حقوق ناشران و مولفان و مترجمان، در دی‌ماه ۱۳۹۵ با امضای تفاهم‌نامه‌ای میان معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران فعالیت خود را آغاز کرد.
از جمله اهداف این کمیته می‌توان به صیانت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان و ناشران، بهبود فضای کسب‌وکار و رونق اقتصادی در حوزه نشر و فرهنگ‌سازی برای موضوع تفاهم‌نامه و ترویج اخلاق حرفه‌ای اشاره کرد.
قاچاق کتاب فقط یک سردسته ندارد
تعداد بالای کتاب‌هایی که به صورت قاچاق چاپ می‌شود، گویای این حقیقت است که در چاپخانه‌ها تولید شده‌اند و محدود به چاپ دیجیتال نیستند. جعفر همایی، مدیر نشر نی و رئیس کارگروه صیانت از حقوق ناشران، مولفان و مترجمان درباره گروه‌هایی که در حوزه قاچاق کتاب فعالیت می‌کنند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: قاچاق کتاب فقط یک سردسته ندارد، بلکه گروه‌های مختلف در تهران و سایر شهرها مشغول به این کار هستند، فعلا در حال پیگیری وضعیت در تهران هستیم و پس از آن سایر شهرها را بررسی خواهیم کرد. گروه‌های کتابسازی و قاچاق کتاب همکاری تنگاتنگی با هم دارند و بین خود تبادل کتاب می‌کنند.
نخستین بار نیست که انبار و چاپخانه‌ای در ارتباط با قاچاق کتاب، شناسایی می‌شود و به نظر نمی‌رسد، برای آخرین بار این اتفاق افتاده باشد.
با وجود فعالیت گسترده کارگروه صیانت از حقوق نشر، این پرسش مطرح می‌شود که چرا هنوز فروش کتاب‌های قاچاق در پیاده‌روها، ایستگاه‌های مترو و ادارات ادامه دارد؟
همایی، عامل مهم در این روند را ناآگاهی مردم دانست و بیان کرد: دستگاه‌های اطلاع‌رسانی باید در آگاهی‌بخشی به مردم، فعال باشند؛ زیرا کتاب‌هایی که در ایستگاه‌های مترو، بساط کتاب در پیاده‌روها و سایر فروشگاه‌ها با تخفیف بالا به فروش می‌رسند، همه کتابسازی و رونویسی ناقص و دستکاری شده از متن‌های ترجمه شده است، حتی نمی‌توان به آنها کتاب گفت.
به گفته رئیس کارگروه صیانت از حقوق ناشران، خرید کتاب‌هایی که با تخفیف بالا به فروش می‌رسد در نهایت برای مشتری به صرفه نخواهد بود زیرا قیمت بالایی برای کتاب درنظر گرفته شده، تا جایی که حتی بعد از تخفیف، قیمت تمام شده بالاتر از کتابی است که توسط ناشر اصلی به چاپ رسیده است.
حکم چهارسال زندان در انتظار قاچاقچیان کتاب
قاچاقچیان کتاب و ناشرانی که کتابسازی می‌کنند، با استفاده از کتاب‌های پرفروش ناشران دیگر، بدون هیچ زحمتی به سود خوبی می‌رسند. برای قاچاقچیان تفاوتی نمی‌کند که کتاب در کدام حوزه منتشر شده است، هر کتابی که وارد فهرست پرفروش‌ها شود، توجه آنها را جلب خواهد کرد. همایی درباره امکان متوقف کردن فعالیت آنها توضیح داد: فکر نمی‌کنم ریشه‌کن شدن فعالیت قاچاقچیان به این سادگی باشد، قاچاقچیان، کتاب‌هایی چاپ می‌کنند که اگر یک سطر آن را ناشر چاپ کنند، باید پاسخگو باشند.
به گفته رئیس کارگروه صیانت از حقوق ناشران، مجازات سختی در انتظار قاچاقچیان کتاب است. آنها در دادگاه با حکم چهار سال زندان مواجه خواهند شد.
همایی با تاکید بر اهمیت آگاهی بخشی اجتماعی، در جلوگیری از روند تولید و فروش کتاب‌های قاچاق، گفت: آگاهی بخشی عامل بازدارنده است، درباره این مساله باید تحقیق و مشخص شود که قیمت، چه تناسبی با تخفیف دارد؛ به همین دلیل کار دستگاه‌های نیروی انتظامی و امنیتی دشوار است و باید رسانه‌ها و مطبوعات با آنها همکاری کنند.
مردم باید به ناشر و مترجمِ کتاب توجه کنند
چاپخانه‌ها و انبارهایی که کتاب قاچاق تولید و نگه‌داری می‌کنند، توسط اتحادیه ناشران و کتابفروشان، شناسایی و با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیروی انتظامی تحت تعقیب قرار می‌گیرند.
علیرضا رئیس‌دانا، عضو کارگروه صیانت از حقوق نشر درباره وضعیت قاچاق کتاب و کتابسازی که نسبت به گذشته رواج بیشتری پیدا کرده است، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: قاچاق کتاب و کتابسازی بسیار گسترده است و منافع زیادی دارد.
کتاب‌های قاچاق در مترو، ادارات، کنار خیابان، کتابفروشی شهرستان‌ها با تخفیف ۵۰ یا ۶۰ درصد به فروش می‌رسد، این در حالی است که از ابتدا برای کتاب، قیمت بالایی در نظر گرفته شده و قیمت تمام شده برای خریدار، پس از تخفیف، بیش از قیمت کتابی است که توسط ناشر اصلی اعلام شده است، اما به دلیل بار روانی تخفیف بالا، مردم از آنها خرید می‌کنند و همچنان این ناشران در جامعه موفق هستند.
به گفته عضو کارگروه صیانت از حقوق نشر، کتاب شازده کوچولو ترجمه احمد شاملو، که توسط انتشارات نگاه چاپ شده است، در دیجی‌کالا با قیمت ۱۸ هزار تومان ثبت و برای این کتاب تخفیف ۱۰ درصدی در نظر گرفته شده است. اما همین کتاب، با نام مترجمی دیگر، در دیجی‌کالا ۴۰ هزار تومان قیمت دارد و با تخفیف ۵۰ درصد به فروش می‌رسد.
او تاکید کرد: مردم باید به ترجمه و ناشر اصلی کتاب توجه کنند، تا کتاب کم کیفیت را با قیمت بالاتر نخرند.
قضات باید در حکم برای قاچاقچیان دقت بیشتری داشته باشند
چاپخانه‌ها و انبارهای کتاب‌های قاچاق توسط گروه صیانت از حقوق ناشران، شناسایی و کتاب‌های آنها جمع‌آوری می‌شود؛ اما هنوز هم این روند ادامه دارد.
رئیس‌دانا درباره جزایی که شامل حال متخلفان می‌شود، توضیح داد: این روزها به دلیل همه‌گیری بیماری کووید-۱۹، سختگیری زبادی نمی‌شود و همه ملاحظه هم را می‌کنند.
پیش از این، حکم مناسبی به این افراد ندادند، یعنی برای کسی که می‌توان گفت سردسته گروه بود و صدها هزار نسخه کتاب منتشر کرد، چهار سال زندان در نظر گرفته شد و برای یک نفر که چند کتاب فروخته بود هم چهار سال زندان در نظر گرفتند.
قضاوت میان این افراد باید با دقت بیشتری انجام شود. البته قضات هم به خوبی فعالیت می‌کنند اما آنقدر ارتکاب جرم زیاد شده است که خود آنها هم در چگونگی برخورد با آنها با مشکلاتی مواجه شده‌اند.
کتابسازی تا حدی در جامعه نشر زیاد شده است که می‌تواند گوی سبقت را از قاچاق کتاب برباید. عضو کارگروه صیانت از حقوق ناشران درباره یکی از ناشرانی که به تازگی اعلام کرده بود ۱۰۰ عنوان کتاب چاپ کرده است، توضیح داد: در بررسی کتاب‌های این ناشر دیدیم که همه، کتابسازی هستند، هیچ کدام از کتاب‌های این ناشر برای نخستین بار توسط آن نشر، چاپ نشده بود.
ناشران حقیقی کتاب سالم به مردم می‌رسانند
به گفته مدیر انتشارات نگاه، کتاب‌های قاچاق و کتاب‌هایی که کتابسازی شده‌اند، پر از اشکالات چاپی و محتوایی هستند تا جایی که برخی ناشران با کمک از ابزار ترجمه گوگل، در مدت کمی پس از انتشار یک کتاب، آن را ترجمه کرده و در حالی که پر از اشتباه است، منتشر می‌کنند.
او برای کم شدن چنین اقداماتی، پیشنهاد داد: اگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ناشران حمایت کند و در اعطای مجوز کتابِ نویسندگان و مترجمان تا این حد سختگیری نکند، شاید بتوان مانع رشد کتابسازی در جامعه شد. زیرا ناشران حقیقی تلاش دارند پیام کتاب حفظ شود و کتاب سالم به دست مردم برسد.
کتابسازها به مردم و ناشران خیانت می‌کنند
برای جلوگیری از روند کتابسازی و قاچاق کتاب چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟ آیا همکاری اتحادیه ناشران و کتابفروشان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیروی انتظامی نمی‌تواند نقش بازدارنده ایفا کند؟ یا ممکن است کمبودها ناشی از قوانین باشد؟
رئیس‌دانا در این زمینه گفت: اگر قوانین کپی‌رایت جهانی را بپذیریم، می‌توان انتظار داشت که ۹۰ درصد مشکلات حل خواهدشد. مثال می‌زنم برای کتاب «جزء از کل»، این عنوان از طرف ناشر انتخاب شده است و ترجمه عنوان اصلی کتاب، «کلک مرغابی» است. این در حالی است که ده‌ها ناشر دیگر، این کتاب را با عنوان جزء از کل منتشر کرده‌اند، عنوانی که خاص ناشر اصلی است. این اقدامات می‌تواند از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد شناسایی و منع شوند. ناشرانی که در این دوران کتابسازی می‌کنند، در حال ارتکاب خیانتی جبران‌ناپذیر به دیگر ناشران و مردم هستند.
رسیدن به روزی که کتاب‌های قاچاق از شهرها جمع‌آوری شده باشند، نیازمند تلاش فراوان و مستمر از طرف اتحادیه ناشران و کتابفروشان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیروی انتظامی و به ویژه مردم است.
شاید آن روز با در نظر داشتن شرایطی که ناشران، مولفان، مترجمان و مردم را درگیر کرده است، آینده‌ای دور تصور شود، اما اقداماتی که در این مسیر انجام می‌شود، امید روزهایی را به همراه دارد که حقوق افرادی که در حوزه نشر فعالیت می‌کنند، پایمال نشود.
وجود قاضی مسلط به حوزه نشر، پیگیری گروه صیانت از حقوق ناشران و افزایش آگاهی مردم برای انتخاب کتاب سالم این آینده را برای نشر رقم خواهد زد.
گزارش از آیدین پورخامنه