ناشران دوران سختی را می‌گذرانند، افزایش قیمت کاغد و زینک، بیماری کرونا و برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران به شکل فیزیکی بسیاری از آنها را ضعیف کرده است و چه بسا تعدادی از ناشران در این دوران اعلام ورشکستگی کنند.
یکی از اقدامات حمایتی که چند سالی است وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای بهبود شرایط ناشران و تقویت منابع کتابخانه‌ها انجام می‌دهد، خریداری کتاب از آنهاست.
براساس اعلام معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در جلسه ۶۲۰ و ۶۲۱ هیأت انتخاب و خرید کتاب این وزارتخانه در مجموع خرید ۷۰۰ عنوان کتاب در ۸۰ هزار نسخه به مبلغ ۳۲ میلیارد و ۸۹۴ میلیون و ۲۵۰ هزار ریال به تصویب رسید.
فعالیت این هیات به استناد بند (١٢) ماده ٢ قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ماده ٣ آیین‌نامه شیوه پرداخت یارانه در حوزه نشر و مطبوعات مصوب سال ١٣٨٨ هیات دولت، با هدف مجموعه‌سازی بخشی از کتابخانه‌های کشور و به منظور توسعه کتابخوانی در حوزه فرهنگ عمومی و همچنین حمایت از انتشار کتاب‌های مناسب بر مبنای آیین نامه انتخاب و خرید کتاب مصوب سوم بهمن‌ماه ١٣٩٤ انجام می‌شود.
ناشران باید کتاب‌های خود را برای هیاتی که مدیرکل امور چاپ و نشر، ریاست آن را برعهده دارد، بفرستند و آثار در چهار گروه دین، علوم اجتماعی و انسانی و دانش عمومی، کودک و نوجوان، و هنر و ادبیات مورد بررسی قرار می‌گیرد. بعد از تایید، خریداری کتاب انجام می‌شود.
امسال این خرید با در نظر گرفتن پروتکل‌های بهداشتی و گروه‌بندی ناشران انجام خواهدشد.
خرید ارشاد از ناشران، تاثیر چندانی ندارد
خرید کتاب از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد تا چه اندازه می‌تواند موجب بهبود شرایط ناشران شود؟
رضا یکرنگیان، مدیر انتشارات خجسته دراین‌باره به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: خرید وزارت فرهنگ و ارشاد تاثیر دارد، اما شاید ۵۰ یا ۱۰۰ نسخه از کتابی خریداری و چند ماه بعد وجه آن را پرداخت کنند، این روند نمی‌تواند تاثیر آنچنانی بر ادامه فعالیت و حل مشکلات نشر داشته باشد، اما در کل اقدام مثبتی است.
سرعت تغییر قیمت کاغذ باعث شده که ناشران، کتاب‌ها را در تیراژ پایین چاپ کنند تا بتوانند از پس هزینه‌های چاپ مجدد آن برآیند. یکرنگیان با بیان اینکه تاخیر در پرداخت وزارت فرهنگ و ارشاد برای کتاب‌هایی که از ناشران خریداری می‌کند، باعث کم اثر شدن این فعالیت می‌شود، گفت: هزینه پرداختی اگر به صورت نقد یا با فاصله کم اتفاق بیفتد، برفعالیت ناشر تاثیر بهتری خواهد داشت.
باید بدنه نشر تقویت شود
نخستین سالی نیست که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از ناشران کتاب خریداری می‌کند، اما کرونا اوضاع ناشران را از همیشه بدتر کرده است. در چنین شرایطی چه اقدامی می‌تواند به روی پا ماندن ناشران کمک کند؟
یکرنگیان توضیح می‌دهد: از بودجه، توان و تصمیم‌گیری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اطلاع ندارم، اما در دیگر کشورها نیز اقداماتی برای روی پا نگه‌داشتن ناشران انجام می‌شود. با وام دادن به ناشران موافق نیستم، ناشر اگر می‌توانست فروش داشته باشد، به وام نیازی نداشت. همچنین با کمک‌هایی که حالت تکدی‌گری دارد نیز مخالفم، باید بدنه نشر تقویت شود.
به گفته این ناشر، آنچه اهمیت بالایی دارد، همراهی وزارت فرهنگ و ارشاد با ناشران است.
او ادامه می‌دهد: وضعیت بد مختص نشر نیست؛ بخش‌های دیگر فرهنگ نیز درگیرند و دولت باید چاره‌ای بیندیشد؛ به طور نمونه مسئولان جلسه‌ای با اتحادیه ناشران و کتابفروشان داشته باشند تا برای این وضعیت چاره‌ای بیندیشند.
وزارت ارشاد در حد توان کمک می‌کند
فقط حوزه کتاب و نشر نیست که شرایط سختی را می‌گذراند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فقط متولی این بخش نیست، بنابراین محدودیت در بودجه‌ای که برای ناشران در نظر گرفته می‌شود، منطقی به نظر می‌رسد.
مصطفی مقسمی؛ مدیر فروش نشر هوپا با بیان اینکه خرید وزارت فرهنگ و ارشاد می‌تواند کمکی برای ناشران باشد، به خبرنگار ایرناپلاس می‌گوید: وقتی در افق کلان‌تری نگاه می‌کنیم، می‌بینیم علاجی برای مشکلات ناشران نیست. مشکلات ناشران با رقم‌های خیلی بالاتر قابل حل است و چیزی که به ناشران تعلق می‌گیرد، محدودیت دارد زیرا وزارت ارشاد نیز به طور حتم برای این برنامه بودجه‌ای در نظر گرفته است که نمی‌تواند از آن فراتر رود؛ در واقع در حد توان سعی کرد به ناشران کمک کند.
به گفته مدیر فروش انتشارات هوپا، پرداخت وزارت ارشاد به ناشران به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود؛ گاهی دو ماه و گاهی، زمانی ۸ یا ۹ ماهه برای این پرداخت لازم است آن هم در حالی که شرکتهای پخش نیز بعد از همین مدت، هزینه کتاب‌ها را به ناشران پرداخت می‌کنند.
وی می‌افزاید: امسال انتظار بر این است که پرداخت به ناشرانی که درگیر چگونگی پرداخت حقوق پرسنل خود هستند، با تاخیر انجام نشود.
قیمت تبلیغات در رسانه‌ها با اقتصاد نشر همخوانی ندارد
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چه صورت می‌تواند به ناشران کمک کند، تا آنها دوران سخت رکود بازار و گرانی کاغذ را بگذرانند؛ در حالی که کمک جنبه تکدی‌گری پیدا نکند و برای این وزارتخانه هم ممکن باشد؟
مقسمی در این زمینه می‌گوید: وزارت ارشاد می‌تواند فعالیت‌هایی انجام دهد تا فرهنگ کتاب و کتابخوانی در کشور، تعریف و تبلیغ شود. در صداوسیما فقط یک برنامه مناسب درباره کتاب به نام «کتاب‌باز» شبکه نسیم پخش می‌شود. این در حالی است که این رسانه ساعات شب، بینندگان زیادی دارد و تبلیغات به گران‌ترین قیمت انجام می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: وضعیت اقتصادی و سود نشر قابل مقایسه با سود تولید نوشابه یا سس نیست؛ قیمت تبلیغات در صداوسیما و دیگر رسانه‌ها با اقتصاد نشر همخوانی ندارد؛ وزارت فرهنگ و ارشاد می‌تواند برای این حوزه بستر مناسبی در نظر بگیرد.
به گفته این ناشر، تهیه کتاب برای کتابخانه‌ها مساله دیگری است که باید به آن توجه شود زیرا میان کتاب‌هایی که مسئولان کتابخانه‌ها از این نشر درخواست می‌کنند و کتاب‌های خریداری شده، تفاوت وجود دارد.
وی درباره یکی از اقداماتی که در راستای همیاری، دولت می‌تواند انجام دهد، می‌افزاید: در محدوده مرزداران، شهرداری منطقه تصمیم گرفت برای مشخص شدن مکان کتابفروشی‌ها تابلوهای نارنجی رنگی در نظر بگیرد؛ اگر دیگر مناطق تهران نیز اینگونه عمل کنند، توجه بیشتری نسبت به کتابفروشی‌ها جلب خواهد شد. با چنین اقداماتی، زمینه فعالیت برای ناشران و دیگر فعالان این حوزه ساخته می‌شود تا آنها بتوانند با آرامش بیشتری، روی کار خود متمرکز شوند.
خریداری کتاب از ناشران به وسیله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تنها یک راهی است که می‌تواند نتایج مثبتی به همراه داشته باشد؛ هرچند امکان دارد برخی از دوره‌ها، پرداخت در خرید این بخش با تاخیر انجام شده باشد.
در مجموع این اقدام با نگاه مثبت ناشران مثبت همراه است. اما تبلیغ و توسعه فرهنگ کتابخوانی در دیگر رسانه‌ها بویژه صداوسیما از دیگر فعالیت‌هایی است که با درنظر گرفتن محدودیت‌های بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد، می‌تواند تاثیر خوبی بر فعالیت ناشران داشته باشد و به شکل غیرمستقیم به آنها کمک کند.
گزارش از آیدین پورخامنه