در این روزهای قرنطینه و خانه‌نشینی، استفاده از فضای مجازی بیشتر از هر وقت دیگر شده هست. امکانی که با گذشت این روزها، با ابعاد تازه‌تری از کارایی‌اش آشنا می‌شویم.
هرچند لایو اینستاگرام تنها یکی از ویژگی‌های این اپلیکیشن محبوب است، اما تأثیر و استفاده از آن در این روزهای کرونایی بسیار چشم‌گیر شده. بسیاری از هنرمندان، کارشناسان، سلبریتی‌ها و افراد مطرح در حوزه‌های متفاوت از این ویژگی اینستاگرام بهره برده‌اند و به نحوی کوتاهی‌ها و محدودیت‌های صداوسیما را دور زده‌اند. البته این اتفاق، جنجال‌ها و افشاگری‌های بسیاری به دنبال داشته است.
برای مثال، اینستالایو امیر تتلو یکی از خوانندگان رپ که رد پای عجیبی هم در بازی‌های سیاسی دارد با دختری به نام ندا یاسی باعث شکسته شدن رکورد بازدیدکنندگان لایو در جهان شد. رکوردی که حتی بالاتر از کریستیانو رونالدو قرار گرفت. جنجال رکوردشکنی تتلو به جایی رسید که حجت‌الاسلام محمدرضا زائری یکی از فعالان فرهنگی، در توییتی اعتراضی اینگونه واکنش نشان داد: آقایان رئیس، مسئول، مدیر، سیاستگذار، فقیه، بزرگ، عالم! اگر از واقعیت‌های دنیای امروز کشورتان (یک نمونه‌اش همین لایو اخیر تتلو؛ هم محتوایش و هم میزان مخاطبش) خبر دارید و باز هم مشکل‌تان هنوز نمایش ساز در تلویزیون و فیلترینگ تلگرام است که واویلا... و اگر خبر ندارید که واویلاتر!
ساشا سبحانی و چند نفر دیگر از پرطرفدارهای اینستاگرام نیز در این روزها دوباره خبرساز شدند و لایوهای پرحاشیه‌ای را منتشر کردند. البته این پدیده تنها به این افراد و با چنین وجهه‌هایی محدود نماند. لایو جنجالی حسن آقامیری از منبری‌های پرطرفدار با یک خبرنگار پاپاراتزی؛ امین فردین هم بسیار خبرساز شد و در کنار این‌ها، صدها ساعت لایو مفید و قابل استفاده از فعالان محیط زیست، گردشگری، پزشکان و پرستاران، کتاب‌بازها و فعالان کسب و کار را هم نباید نادیده گرفت.
اما چرا اینستالایوهای زرد تا این اندازه مخاطب دارد؟ این استقبال از چه عواملی نشأت می‌گیرد؟
این سؤالات را از اکبر نصرالهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه پرسیدیم.
اینستالایو پدیده‌ای است که از انتخابات شاهدش بودیم
اکبر نصرالهی، رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه درباره پدیده اینستالایو که این روزها اکثر هنرمندان و مردم از آن استفاده می‌کنند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: این پدیده‌ای است که از زمان تبلیغات سال ۹۶ در دوره دوم انتخابات ریاست جمهوری در سطح کشور رونق گرفت. در آن انتخابات، نامزدهای جناح‌های مختلف و طرفدارانشان برای پوشش کمپین‌های تبلیغاتی خود و اثرگذاری بر افکارعمومی علاوه بر اینکه از ظرفیت‌های صداوسیما استفاده می‌کردند، از اینستالایو هم بهره می‌بردند و مردم هم کم و بیش از آن استقبال کردند. حتی گاهی در آن دوره می‌دیدیم که طرف نصفه شب در منزل از طریق اینستاگرام صحبت می‌کند و مردم را ترغیب می‌کند که به نامزد مورد نظر او رأی بدهند. این مسئله از آن تاریخ شروع شده است. بعد از انتخابات ۹۶ کنشگران مختلف از حوزه‌های دیگر مثل اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی هم به تناوب از اینستالایو استفاده کردند و کنشگران سیاسی هم کم و بیش جاهایی فکر کردند که برخی موضوعات را نمی‌توانند در صداوسیما یا رسانه‌های رسمی بیان کنند و در اینستالایو مطرح می‌کردند.
استقبال بی‌نظیر از اینستالایو بعد از انتخابات ۹۶
وی در ادامه با اشاره به این نکته که واقعیت این است که اینستالایو در بحث مربوط به کرونا و استقبال بی‌سابقه از آن، یک پدیده‌ای است که بسیار قابل تأمل، توجه و مطالعه است، گفت: یعنی ما بعد از انتخابات ۹۶ تا حالا شاهد این استقبال بی‌نظیر و استفاده بی‌سابقه از لایو نبودیم. هر روز می‌بینیم استفاده از آن ابعاد جدیدی را به خودش می‌گیرد و افرادی که کسی فکرش را نمی‌کرد که از این ظرفیت استفاده کنند، الان انگیزه دارند که لایو داشته باشند. یعنی هم کنشگران حاکمیتی و کنشگران سیاسی غیرحاکمیتی و هم سلبریتی‌ها و افرادی که در کارهای تجاری و بیزینس هستند مانند آشپزی، آرایشگری و ... از این ظرفیت استفاده می‌کنند.
نیازی که رسانه‌های رسمی برآورده نمی‌کنند
مدیرکل اسبق اطلاعات و اخبار شبکه خبر با شرح نیازهای امروزه مردم از صداوسیما و دیگر رسانه‌ها، دلایل استفاده کاربران از اینستالایو را چنین تشریح کرد: سونامی خبرهای کرونایی که از ایران و کشورهای دیگر منتشر می‌شود نیاز به تحلیل دارند و باید عمق‌بخشی شوند. مردم باید درک بهتری از خبرهای متعدد و در عین حال متعارضی داشته باشند که در لحظه منتشر می‌شوند. این نیاز به عمق‌بخشی را مطبوعات باید پاسخ دهند. مطبوعات برای مدتی تقریبا تعطیل بودند. از طرفی دیگر رادیو و تلویزیون به طور سنتی سراغ یک عده از کارشناسان خاص می‌روند و از آنها برای مصاحبه و ... دعوت می‌کنند. البته صدا و سیما و خبرگزاری‌های رسمی ممکن است محدودیت‌هایی داشته باشند که برای تحلیل اخبار درخصوص کرونا و سایر موضوعات تنها سراغ کارشناسان محدود بروند. و علاوه بر محدودیت‌هایی که صداوسیما و رسانه‌های رسمی برای دادن تربیون زنده به کارشناسان مختلف دارند، بسیاری از کارشناسان را که در عین تسلط بالایشان، گمنام و کشف نشده هستند، نمی‌شناسند و از آنها بی‌خبر هستند و حتی اگر باخبر هم باشند برای دعوت آنها محافظه‌کار هستند.
در چنین شرایطی که مردم بیکار و در قرنطینه خانگی هستند و نیازشان به سرگرمی و تحلیل خبر مثل خود خبر بسیار بالاست و از آنجا که رسانه‌های رسمی نمی‌توانند این نیازها را برآورده کنند؛ اینستاگرام با نیاز مردم و شرایطی که گفته شد در میان مردم گل می‌کند و کنشگران مختلف هم از آن استفاده می‌کنند. بنابراین می‌توان گفت پرکردن خلأ تحلیل سونامی خبرهای کرونایی و تنوع بخشی به مباحث کارشناسی و همین‌طور دادن فرصت برابر به همه به ویژه کارشناسان گمنام همگی از ویژگی‌های اینستالایو است.
انحصار پخش زنده تصویری شکسته شد
این کارشناس رسانه درباره اتفاقات مثبتی که توسط اینستالایو برای اولین بار افتاده است، بیان کرد: از مزایای اینستالایو، شکست کامل انحصار پخش زنده تصویری است. حالا مردم خودشان صاحب تلویزیون هستند و هر آنچه را اراده می‌کنند با اعلام قبلی یا حتی بدون اعلام قبلی انتشار می‌دهند، تحلیل می‌کنند و از نظرات دیگران هم باخبر می شوند. هر چند در برخی مواقع در اینستالایو شاهد برنامه‌های سطحی هستیم و حتی ممکن است حرف‌هایی زده شود که خلاف امنیت روحی و روانی مردم باشد و حریم خصوصی را خدشه دار کند. اما در مجموع معدل مباحث در فضای مجازی در این دوره مسئولانه، مثبت و فرصت‌ساز بوده است. البته کسی نمی‌تواند مقابل این اتفاق بایستد. چون فضای مجازی بی‌مکان و بی‌زمان است و افراد هم حس می‌کنند از جایی رصد نمی‌شوند و درباره هر چه که علاقه دارند حرف می‌زنند.
سرگرمی‌سازی یکی از وظایف اصلی رسانه‌هاست
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه با اعلام اینکه «مردم در این شرایط به امید و سرگرمی نیاز دارند»، افزود: به اعتقاد من اگر افراد متعهد، دلسوز، مسئول و مطلع در حوزه‌های مختلف از این امکان استفاده کنند، خیلی هم اتفاق خوبی است. اشکالی ندارد کسی در حوزه سرگرمی لحظات مفرحی را برای مردم به وجود آورد. سرگرمی‌سازی یکی از نیازهای مردم و از کارکردها و وظایف اصلی رسانه‌هاست.
وی در پاسخ به چرایی استقبال خیره‌کننده مردم از برخی اینستالایوهای جنجالی و زرد، گفت: الان اگر می‌بینید در برخی از زمینه‌ها به خصوص بحث‌های هنری یا سلبریتی‌ها یکسری اشکالات و آسیب‌هایی در لایو وجود دارد مانند لایوهای تتلو یا ... به این دلیل است که ممکن است سلبریتی‌های داخلی ما ورود همه‌جانبه، فعال، هم‌افزا و جریان‌ساز ندارند یا اینکه ناکافی و کم دارند و افراد دیگر این حوزه را به دست گرفته‌اند و جوانان و کاربران ما را مشغول کرده‌اند. به نظر من در این شرایط باید احساس خطر کنیم.
گفت‌وگو از هنگامه ملکی