چند روزی است در بحبوحه هراس از انتشار گسترده ویروس کرونا در کشور، مردم شاهد جدال مسئولان در مدیریت و کنترل این بیماری هستند. همین پریروز بود که چالشی بین یکی از مسئولان ارشد وزارت بهداشت (که دیروز مشخص شد خودش نیز مبتلا به ویروس کرونا شده) و نماینده مردم قم پیش آمد. نماینده قم از کشته شدن بیش از ۵۰ نفر در اثر ابتلا به ویروس کرونا خبر داده و اعلام کرده بود فهرست اسامی آنها را به وزارت بهداشت تحویل داده است؛ صحبتی که از سوی وزارت بهداشت کذب خوانده شد و حتی آقای حریرچی اعلام کرد در صورتی که این نماینده مجلس ادعایش را ثابت کند، از سمت خود کناره‌گیری می‌کند.
بسیاری به این صحبت‌ها واکنش نشان دادند که یکی از آنها رحمت‌الله حافظی بود. حافظی در یک توییت خطاب به مسئولی که اعلام کرده بود در صورت صحت تلفات ۵۰ نفری کرونا استعفا می‌دهد نوشت: «آقای دکتر، تلفات قم به ۵۳ نفر رسید، ضمناً بدانید که تست کرونای ۳ نفر از پرسنل ستادی وزارت بهداشت هم مثبت اعلام شده است. کتمان کافی است؛ دولت موظف است خیلی جدی پذیرای واقعیت باشد و پیشگیری‌های لازم را انجام دهد.»
تمام این بحث و مجادلات در حالی است که گام اول در استراتژی مقابله با بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌هایی که سرعت انتشار و کشندگی بالایی دارند، جلوگیری از گسترش است. اما هنوز در کشور ما متولیان سلامت به این اجماع نرسیده‌اند که کدام شیوه می‌تواند مناسب باشد. بسیاری خواهان قرنطینه قم به‌عنوان نقطه شیوع ویروس کرونا هستند، اما دولت و وزارت بهداشت بارها اعلام کرده‌اند که قرنطینه روش کارآمدی برای کنترل کرونا نیست. بهرام سرمست، استاندار قم نیز با تکرار آن اعلام کرده ما باید به دنبال راهکاری امکان‌پذیر، کارآمد و مؤثر باشیم.
اما سؤال مردم در واکنش به این صحبت‌ها این است که آیا ویروس کرونا تا اتخاذ تصمیم مؤثر دولت و وزارت بهداشت کشور صبر خواهد کرد یا به گسترش خود ادامه خواهد داد؟
جهان با کرونا چه می‌کند؟
نگاهی به شیوه مبارزه کشورهای پیشرفته در مبارزه با ویروس کرونا نشان می‌دهد قرنطینه به‌عنوان یک روش کنترل، همواره روی میز سیاست‌گذاران سلامت بوده است. چین به‌عنوان کشور مبدأ شروع این ویروس ابتدا از قرنطینه شهر منشأ کرونا استفاده کرد و حالا پس از چند هفته و پایدار شدن شرایط، به قرنطینه خانگی مبتلایان رو آورده است؛ شیوه‌ای که البته کشورهایی مثل آمریکا و ایتالیا هم آن را دنبال می‌کنند. اما آنچه در عملکرد و سیاست‌گذاری مقابله با این ویروس در این کشورها دیده می‌شود، این است که آنها در وضعیت اضطراری تمامی تجمعات مردمی از جمله فعالیت‌های ورزشی، فرهنگی، اداری، مدارس، مراکز دولتی و ... را تعطیل کرده‌اند. همکاری مستقیم و تنگاتنگ با سازمان جهانی بهداشت نیز در دستور کار این کشورها قرار دارد. کنترل مرزها و مسافرانی که از مبدأ چین وارد کشور می‌شوند، آموزش گسترده مردم در مورد راه‌های پیشگیری و مقابله با این بیماری و همچنین آموزش فردی و قرنطینه در منزل از دیگر سیاست‌های دنبال شده توسط این کشورهاست. در هنگ‌کنگ حتی یک خط ویژه تماس اضطراری مردم ارائه شده تا موارد مشکوک، هرچه سریع‌تر شناسایی شوند.
ما با کرونا چطور رفتار می‌کنیم؟
اما با نگاه به عملکرد نظام سلامت کشورمان در مقابله با این ویروس، به نظر می‌رسد هنوز مدیریت یکپارچه‌ای برای کنترل این بیماری شکل نگرفته است. علی پزشکی، دانشجوی دکتری سیاست‌گذاری سلامت در این باره در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید: در کشورهای توسعه‌یافته مدیریت بحران یک بحث بسیار جدی است و معمولاً زمان بحران با استفاده از سبک مدیریت یکپارچه، بحران کنترل می‌شود.
به گفته وی، در بحران‌های بهداشتی و پزشکی نخستین کار تشکیل ستاد مدیریت بحران با متولی‌گری وزارت بهداشت و سازمان‌های مسئول در این زمینه است. در چنین شرایطی، همیشه ستاد بحران را وزیر بحران و افراد مسئول در حوزه بهداشت و درمان رهبری می‌کنند و تمامی نهادهای مدیریتی، نظامی و سیاسی خودشان را موظف به هماهنگی کامل با سیاست‌ها و توصیه‌های وزارت بهداشت و سایر نهادهای پیشگیری می‌دانند. اما موضوع اصلی این است که چنین روندی در کشور ما طی نمی‌شود.
پزشکی ادامه می‌دهد: در چین شاهد بودیم زمانی که این اتفاق افتاد، سریع ستاد مدیریت بحران تشکیل شد. یک ویژگی که چینی‌ها دارند و ما نداریم، بحث اطاعت بی‌چون و چراست. وقتی تصمیم گرفته می‌شد دیگر هیچ نهاد دیگری به‌صورت موازی در سیاست‌های اتخاذشده مدیریت بحران دخالت نمی‌کرد.
در چین پس از ساماندهی مرکزی اولیه در ستاد بحران، به‌صورت دقیق مشخص شد هر کدام از نیروهای انسانی موجود قرار است چه کار انجام دهند و حتی رنگ یونیفرم آنها مشخص شد. تقسیم وظایف صورت گرفت و به‌صورت مدیریت یکپارچه این فرآیند را طی کردند.
پزشکی ادامه می‌دهد: متأسفانه ما در کشور شاهد این فرآیند نبودیم و همچنان هم نیستیم. هنوز شاهد بی‌نظمی در داخل وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی هستیم. هنوز در وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها سردرگمی وجود دارد و بسیاری از موارد به خود دانشگاه‌های علوم پزشکی محول شده است و این نشان‌دهنده نبود مدیریت یکپارچه است. موضوع دیگر این است که در اجرای توصیه‌های پزشکان و وزارت بهداشت، مصلحت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نیز در نظر گرفته می‌شود.
گام اول، جلوگیری از تجمعات است
هاشم موذن‌زاده پزشک جراح و هماهنگ‌کننده گروه پزشک و قانون درباره سیاست‌گذاری سلامت در حوزه مبارزه با بیماری‌های واگیردار می‌گوید: در چنین شرایطی نباید هیچ گزینه‌ای از راه‌حل‌های مقابله حذف شود و بسته به شرایط تصمیم گرفته شود که کدام گزینه مناسب است. ما هنوز یک گفت‌وگوی دقیق توسط وزیر بهداشت، یا بالاترین مقامات تصمیم‌گیری نظام درباره کرونا نداشته‌ایم که بالاخره چه باید کرد. اینکه این بیماری به‌عنوان موضوعی که سلامت را به مخاطره انداخته است مورد توجه قرار گیرد و در عین حال تولید وحشت هم نکند.
موذن‌زاده با اشاره به اینکه ما هنوز موضوع را جدی نگرفته‌ایم، ادامه می‌دهد: چرا باید بیماری در سطح وسیع گسترش پیدا کند؟ در حالی که از گسترش و رفتار ویروس در چین کاملاً می‌شد حدس زد که چه اتفاقی در حال رخداد است و چگونه می‌توان از شیوع گسترده جلوگیری کرد.
وی با اشاره به این که گام نخست، جلوگیری از گسترش بیماری است، می‌افزاید: باید جلوی هر اتفاق و موضعی را که باعث گسترش می‌شود، گرفت که نمونه اصلی آن، تجمعات است. حذف هرگونه تجمعی می‌توانست باعث کاهش گسترش این بیماری شود. اشکال آنجاست اعمال قدرتی که می‌توانست تا حد امکان از شیوع جلوگیری کند، انجام نشد و در دو تا سه هفته فرصت برای این کار، این ویروس در کشور نادیده گرفته شد.
فتواهای لازم برای جلوگیری از تجمعات مذهبی گرفته شود
وی می‌گوید: باید به‌طور جدی فتواهای لازم برای تعطیلی نمازهای جماعت گرفته شود و آیت‌الله سبحانی هم نشان دادند که حجت بودن حرف پزشکان را در این مسئله خطیر پذیرفتند.
آیت‌الله سبحانی یکی از مراجع تقلید شیعیان دو روز پیش طی سخنانی اعلام کرده بود که توصیه پزشکان و مسئولان بهداشتی و درمانی کشور برای مقابله با کرونا از جمله عدم حضور در اجتماعات بر ما حجت است.
با شروع ماه رجب تا دو هفته دیگر مراسم اعتکاف شروع خواهد شد. بهتر است برای محافظت از مردم، اجازه برگزاری آن داده نشود، چرا که سه روز تعداد زیادی از مردم قرار است در کنار هم باشند، آن هم با زبان روزه. که البته خبرها حاکیست این مراسم نیز در کشور لغو شده است.
با این حال، این پزشک جراح ادامه می‌دهد: چیزی که ما تصور می‌کنیم این است که هنوز هم دیر نیست و می‌شود از تجمعات جلوگیری کرد؛ بخشی از آن به شکل اجبار، بخشی به شکل درخواست و بخشی از آنها به شکل آگاهی دادن.
کرونا باید جدی گرفته شود
به گفته وی، اگر موضوعی توسط حاکمیت جدی‌تر گرفته شود مردم هم نسبت به آن جدی خواهند شد. اگر این درخواست از جانب مسئولان به شکلی انجام شود و انتقال آگاهی و میزان خطر و بحران به‌نوعی به مردم منتقل شود که ضمن مراعات که وحشت ایجاد نشود، تمایل عمومی به رعایت قرنطینه‌های شخصی و عدم حضور در تجمعات هدایت شود، مقدار زیادی از بار مشکلات کاهش پیدا می‌کند.
چرا از ظرفیت مردمی و مدنی استفاده نمی‌شود؟
اما نکته دیگری که موذن‌زاده به آن اشاره می‌کند این است که در این مورد به‌هیچ‌وجه استفاده مناسبی از ظرفیت‌های جامعه مدنی و مردم نمی‌شود. وی می‌گوید: اکنون وقت آن است که با یک گزارش دقیق و صریح با توجه به وضعیت موجود از ظرفیت نیروهای مردمی برای کاهش گسترش شیوع و ارتباط پرخطر مورد استفاده شود. متأسفانه فضای عمومی کشور در مورد حمایتها مثل سیل و زلزله زیاد جالب نیست. به‌ویژه اعتماد جامعه مدنی به دولت و حاکمیت خوب نیست و افراد تمایلی برای کار با حاکمیت ندارند. من توصیه می‌کنم در این مورد خاص اغماض شود و علی‌رغم همه بی‌اعتمادی‌ها در کنار هم با کرونا بجنگیم. این ویروس عام و خاص و بالا و پایین نمی‌شناسد.
حواسمان به سلامت کادر درمانی باشد
موذن‌زاده ادامه می‌دهد: موضوع دیگری که یکی از تبعات بی‌توجهی به مدیریت این بحران است، ترک خدمت اختیاری به علت بیماری تعداد زیادی از گروه‌های خدمات دهنده سلامت است. این موضوع ممکن است در هفته‌های آینده بحران جدیدی را برای کشور ایجاد کند؛ چرا که گروه‌های جایگزین برای ارائه خدمات وجود ندارد. بنابراین باید برای خط مقدم مبارزه با این ویروس که همان کادر درمانی هستند، چاره‌ای اندیشید. این خط مقدم تا ابد قرار نیست با چنین شرایطی به کار ادامه دهد. همین دیروز بود که نماینده مردم قم اعلام کرد چند متخصص که به قم فرستاده شده بودند، شبانه محل خدمت خود را به دلیل نبود امکانات و فضای نامناسب ترک کردند.