اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) فعالیت خود را در سال ۲۰۱۴ / ۱۳۹۲ آغاز کرد و هم‌اکنون کشورهای بلاروس، قزاقستان، روسیه، ارمنستان و قرقیزستان از اعضای آن هستند. افزایش رقابت‌پذیری و همکاری بین اقتصادهای عضو و همچنین توسعه پایدار و افزایش سطح استانداردهای زندگی در کشورهای عضو، از اهداف کلیدی این اتحادیه هستند.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا از نظر کارکرد، مشابه اتحادیه اقتصادی اروپاست. یعنی امکان تحرک آزاد کالا، سرمایه، نیروی کار و خدمات بین کشورهای این اتحادیه وجود دارد و کشورها، سیاست‌گذاری‌های مشترکی در زمینه اقتصاد کلان، حمل‌ونقل، صنعت، کشاورزی، انرژی، تجارت خارجی و جذب سرمایه خواهند داشت، اما این اتحادیه برخلاف اتحادیه اقتصادی اروپا که یک واحد پولی مشترک یعنی یورو را به رسمیت شناخته، هنوز درباره پول مشترک بین کشورهای عضو، تصمیم‌گیری نکرده است.
مزایای اقتصادی اتحادیه اوراسیا برای ایران
همکاری با EAEU، امکان ارتباط تجاری با جمعیتی حدود ۱۸۴ میلیون نفری را فراهم می‌کند. جمعیت فعال اقتصادی در منطقه این اتحادیه ۹۴.۳ میلیون نفر هستند و تولید ناخالص داخلی منطقه در مجموع ۱۹۰۰ میلیارد دلار است که ۳.۲ درصد GDP جهان را تشکیل می‌دهد.
دسترسی به بازار ۱۸۴ میلیون نفری با استفاده از تعرفه‌های ترجیحی، یکی از مزیت‌های عضویت در این اتحادیه است. فرصت‌های جذب سرمایه‌گذاری و مشارکت در بخش‌های مختلف تولیدی از دیگر مزایای حضور ایران در اتحادیه اوراسیا است.
مجموع تولید نفت کشورهای عضو حدود ۶۳۴ میلیون تن است. در تولید گاز نیز مجموع کشورهای عضو با تولید حدود ۷۴۵ میلیون مترمکعب، رتبه دوم تولید گاز جهان را به خود اختصاص داده‌اند. ارزش تولیدات کشاورزی اتحادیه ۵.۵ درصد کل تولیدات کشاورزی جهان و معادل ۱۲۳.۹ میلیارد دلار است.
این کشورها در زمینه تولید استیل، کودهای معدنی و چدن نیز از پنج تولیدکننده برتر جهان هستند. اتحادیه از نظر امور زیربنایی و زیرساختی به شبکه ریلی بیش از ۱۰۹هزار کیلومتری و ۱۷۱۲ هزار کیلومتر جاده دسترسی دارد. همچنین، قزاقستان به‌عنوان هاب صادرات مجدد چین در آسیای میانه، نقش مهمی در شبکه توزیع و لجستیک اتحادیه دارد.
عایدی سفر رئیس‌جمهور روحانی به ارمنستان
رئیس‌جمهور روحانی به دعوت نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و برای شرکت در اجلاس سران اتحادیه اقتصادی اوراسیا، دوشنبه همراه با یک هیئت سیاسی و اقتصادی، به ایروان رفت. ارمنستان تا پایان سال میلادی جاری، ریاست دوره‌ای اتحادیه را برعهده دارد. به‌علاوه، اهمیت ارمنستان در بین کشورهای عضو اتحادیه از آنجایی برای ایران بیشتر می‌شود که تنها کشور عضو اوراسیاست که با ایران مرز خاکی دارد.
هرویک یاریجانیان، رئیس اتاق مشترک ایران و ارمنستان درباره سفر رئیس‌جمهور و هیئت اقتصادی به خبرنگار ایرناپلاس گفت: فعالان اقتصادی و بخش خصوصی تأکید دارند که پیوستن به پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به‌ویژه در شرایط فعلی کشور، بسیار با اهمیت است، اما وقتی حاکمیت به دنبال این است که خود را به یک پیمان منطقه‌ای الحاق کند، انتظار نداریم که بخش خصوصی مغفول بماند؛ نه اطلاعاتی به بخش خصوصی داده شود و نه مشورتی از بخش خصوصی گرفته شود.
فرصت تنوع‌بخشی به سبد صادراتی در غیاب بخش خصوصی از بین می‌رود
یاریجانیان در ادامه گفت: در کشورهای پیشرفته اقتصادی مانند آلمان، وقتی برای پیوستن به چنین پیمان‌هایی برنامه‌ریزی می‌شود، مشارکت بخش خصوصی و همچنین حمایت از بخش خصوصی بسیار مؤثرتر انجام می‌شود. با این حال، آنچه در مذاکرات فعلی دولت ما با کشورهای مختلف یا اتحادیه‌های اقتصادی دیده می‌شود، صادرات گاز یا برق است که هر دو مربوط به بخش انرژی هستند و به دلیل عدم مشارکت بخش خصوصی، فرصتی برای صادرات کالاهای ساخته شده صنعتی به‌وجود نمی‌آید.
بازارهای خارج از پیمان‌های اقتصادی را فراموش نکنیم
وی درباره روابط تجاری ایران و ارمنستان توضیح داد: ماه گذشته، هیئت ۵۰ نفره‌ای به ارمنستان اعزام کردیم که قراردادهای مهمی را امضا کردند. پیش از سال جدید میلادی نیز هیئت دیگری اعزام می‌شود که تکمیل کننده و ادامه دهنده فعالیت هیئت اول خواهد بود. در دور اول، یک شرکت ایرانی فعال در زمینه تجهیزات پزشکی با شرکتی از ارمنستان قراردادی را منعقد کرد و به‌واسطه آن شرکت، ارتباطاتی با گرجستان گرفتیم که عضو اتحادیه اوراسیا نیست.
رئیس اتاق ایران و ارمنستان در ادامه گفت: پیوستن به پیمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای از راه‌حل‌های گسترش فعالیت‌های تجاری ایران در شرایط تحریم است، اما نباید تنها به این پیمان‌ها فکر کنیم، بلکه باید تک‌تک بازارهایی که امکان دسترسی به آنها را داریم در نظر بگیریم. امن‌ترین مرز خاکی ایران، با ارمنستان است. ما باید از این امکان که مغفول مانده استفاده کنیم.
دروازه کشورهای شمالی به اقتصاد ایران باز می‌شود؟
احسان رسولی‌نژاد، عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل اقتصادی نیز پیوستن به اتحادیه اوراسیا را در شرایط تحریمی برای اقتصاد ایران راهگشا دانست و درباره تأثیر آن بر صادرات به خبرنگار ایرناپلاس گفت: پیوستن به چنین اتحادیه‌ای با توجه به شرایط فعلی و تحریم‌های اقتصادی ایران، مزایایی را برای اقتصاد کشورمان به همراه خواهد داشت. اما مسئله این است که در حال حاضر اقتصاد ایران تولید اضافه‌ای ندارد که با پیوستن به این اتحادیه، بتوانیم حجم صادرات را افزایش دهیم یا از آن به‌عنوان باز شدن دروازه کشورهای شمالی یاد کنیم. صرفاً ممکن است به دلیل تعرفه‌های ترجیحی، سودآوری یا ارزآوری ما بیشتر شود یا به‌عبارتی، هزینه صادرات برای کشور کاهش یابد.
پدرخوانده یا حیاط خلوت؟ ایران جایگاه خود را مشخص کند
رسولی‌نژاد در ادامه گفت: اتحادیه اقتصادی اوراسیا دو دسته بازیگر دارد؛ اول روسیه که در واقع پدرخوانده این اتحادیه است و بزرگ‌ترین اقتصاد این اتحادیه به شمار می‌رود. گروه دوم، کشورهای حیاط خلوت روسیه هستند که روسیه در آنها نفوذ زیادی دارد. مسئله این است که ایران می‌خواهد در پیوستن به این اتحادیه، چه نقشی داشته باشد؟ آیا می‌تواند برای خودش، موقعیت جدیدی غیر از این دو را تعریف کند و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از قطب‌های این اتحادیه پیدا کند؟
وی در مقایسه اتحادیه اروپا و اوراسیا توضیح داد: در اتحادیه اروپا، کشورها شبیه به هم هستند و جایگاه مشخص خود را دارند. اما در اوراسیا بعضی از کشورها حیاط خلوت روسیه هستند و خود روسیه هم یک زمانی پدرخوانده این کشورها بوده است. مسئله حساس پیش‌روی ایران این است که موقعیت خود را در این بین تعریف کند و مشخص کند می‌خواهد در کدام جهت بایستد.
منافع ایران در کدام طرح آسیایی تأمین می‌شود؟
رسولی‌نژاد با مقایسه اتحادیه اوراسیا و طرح «یک کمربند یک جاده» که توسط چین تأمین مالی می‌شود، گفت: پروژه یک کمربند یک جاده در آسیای مرکزی یا اوراسیای مرکزی، پیش‌برد خاصی نداشته و پوتین پیش از این مطرح کرده بود که زیرساخت‌های این طرح در منطقه، با مدیریت روسیه و پول چین، پیش برود و از آن به همکاری عظیم‌تر اوراسیا یاد کرد که در واقع اتحادیه اقتصادی اوراسیا، یک کمربند یک جاده و سازمان همکاری‌های شانگهای با همدیگر متحدتر شوند. در این بین، منافع اقتصادی که برای ایران به‌وجود می‌آید بیشتر حاصل همکاری با اتحادیه اوراسیا و استفاده از بازار مشترک با تعرفه‌های ترجیحی است. در واقع طرح یک کمربند یک جاده بیشتر یک علامت‌دهی از طرف چین به آمریکا برای نفوذ اقتصادی در منطقه است.
گزارش از مریم‌السادات علم‌الهدی