بخش اول بررسی نشر نمایشنامه‌های ایرانی و معضلات و مشکلاتی که ناشران با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، هفته قبل منتشر شد. بخش اول.
بخش دوم و ادامه صحبت‌های اعظم کیان‌افراز، مدیر مسئول نشر افراز را بخوانید.
اینکه یک یا دو میلیون تومان پرداخت کنند، عجیب نیست
آیا برای حل مشکلاتی که بر سر راه نویسندگان، مترجمان و یا ناشران حوزه نمایشنامه‌نویسی وجود دارد، راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟
باید در مورد حق‌التالیف، ترجمه و نشر آثاری که چاپ شده و روی صحنه می‌رود، سختگیری‌های بیشتری صورت بگیرد. تا چند سال پیش نمایشنامه‌ها خیلی مخاطب نداشتند. الان که مخاطبشان بیشتر شده و گروه‌های بیشتری می‌خواهند متن‌ها را بخوانند و اجرا کنند، بی‌اخلاقی‌هایی در این عرصه صورت می‌گیرد. گروه‌ها باید بدانند که اگر می‌خواهند اثری را کار کنند در هر شرایطی حق‌التالیف، حق نشر و حق ترجمه را باید پرداخت کنند. چون به لحاظ حقوقی و اخلاقی به کسانی که اینها را نوشته و ترجمه کرده‌اند، مدیون هستند و باید پرداخت حقوق این افراد را مسئله عجیبی ندانند. اینکه گروهی زنگ بزند و برای بیست شب مجوز اجرا بخواهد یک یا دو میلیون تومان به ناشر یا نویسنده پرداخت کند، موضوع عجیبی نیست. در همه جای دنیا این روند وجود دارد که هر شب مبلغی بابت هر اجرا به پدیدآورنده اثر تعلق می‌گیرد. اینها مسائلی است که جامعه فرهنگی و هنری کشور باید لحاظ کند، تا انگیزه نوشتن نمایشنامه‌نویس‌ها و ناشران برای تولید آثار نمایشی بیشتر شود. ما تا ابتدای امسال مجوزهایمان را رایگان می‌دادیم. یعنی هر کسی که مجوزی می‌خواست ما نامه را می‌دادیم و مبلغی دریافت نمی‌کردیم. اما همکاران نمایشنامه‌نویس در خانه تئاتر و خود مترجمان آثار از ما خواستند حقوقشان کاملاً لحاظ شود و مبلغی دریافت کنند. یک زمانی تئاتر رونق نداشت و من شخصاً به عنوان یک ناشر نگاهم حمایتی بود. در این بیست سالی که در حوزه نشر فعالیت داشته‌ام بیش از پانصد مجوز را بدون دریافت هیچ مبلغی صادر کردهام. ولی از امسال هر گروهی که مجوز می‌خواهد ابتدا می‌خواهیم که مشخصات سالن، اجرا و گروه را بفرستند تا ما مبلغ را دربیاوریم و به آن‌ها ابلاغ کنیم. این مباحث، قانونی هستند. مثلاً برای مترجمان نمایشنامه یک مبلغ، نمایشنامه‌های تالیفی با نویسنده‌های درجه یک، درجه دو و یا مثلاً نسل اول، نسل دوم یک قیمت استاندارد و متعارفی در نظر بگیرند که بر مبنای آن کار کنیم.
وقتی به راحتی قضیه را دور می‌زنند
فکر می‌کنید با اعلام کردن قوانین جدید، گروه‌های تئاتری چه واکنشی نشان بدهند؟
همین الان هم وقتی مبلغ را اعلام می‌کنیم همچنان می‌خواهند تخفیف بگیرند و نداشتن تهیه‌کننده و … را بهانه می‌کنند، چون همیشه این آثار رایگان در اختیارشان بوده است. برخی از این گروه‌ها کار غیراخلاقی می‌کردند و اثر ترجمه را جابه‌جا و به عنوان کار ترجمه خودشان ارائه می‌کردند و یک اسم اقتباس هم به آن اضافه می‌کردند. گاهی اوقات وقتی به گروه‌ها این مسئله را اعلام می‌کنیم، یا کار دیگری انجام می‌دهند یا ترفندی می‌زنند و قضیه را دور می‌زنند. به هر صورت در یک سال گذشته مبنا را گذاشته‌ایم که این کار را انجام دهیم. البته کسانی که آمدند و مبلغی پرداخت کردند تا مجوز اجرا بگیرند، به اندازه انگشتان دست هم نرسید. من تا به امروز درباره این موضوع صحبتی نکرده‌ام، اما چون الان می‌بینیم مشکل در حال پررنگ شدن است و نمایشنامه‌هایی که ما درآوردیم را با جابه‌جایی اسم اثر که بعضاً چهره‌های شناخته شده‌ای هم هستند به عنوان ترجمه جدید روی صحنه می‌برند، لازم دیدم مسئله بیشتر مورد توجه و بحث قرار گیرد. یک نویسنده‌ای با من تماس گرفت و گفت چرا فلان اجرا را برای جشنواره مجوز داده‌اید؟ من هم گفتم که ما همیشه اجازه می‌دهیم که آثار، رایگان به جشنواره بروند. اما نویسنده با تحقیقاتی که انجام داده بود، گفت؛ جشنواره به اثری که برگزیده شود، کمک هزینه می‌دهد که شامل حق‌التالیف هم هست، شما باید حقوق ما را در جشنواره‌ها لحاظ کنید. بعد از این اتفاق، این مسئله را در نظر گرفتیم که اگر اثر در جشنواره منتخب شد باید حقوق مولف اثر را پرداخت کنند.
چه اشکالی دارد اسم ناشر را بزنند
«مسائلی از این دست زیاد بوده است. البته شخصاً خیلی پیگیری و یا شکایت نمی‌کنم. اما در تمام این سال‌ها کسانی بوده‌اند که بدون اینکه از ما نامه‌ای بگیرند، آثار ما را به شکل و نوع دیگری اجرا کرده‌اند. مثلاً وقتی پوستر چاپ می‌شود، فقط اسم اثر، کارگردان و بازیگر در آن درج می‌شود. در حالی که این اثر یک نویسنده دارد، اسم نویسنده خارجی را می‌زنند اما اسم مترجم ایرانی را نمی‌زنند. حتی اسم انتشارات را هم بزنند، اشکالی ندارد. همه اینها انگیزه می‌دهد و ناشر را تشویق می‌کند. اتفاقاتی که شرح داده شد بیشتر در آثار ترجمه صورت می‌گیرد. در حوزه کارهای تالیفی این اتفاق خیلی کمتر می‌افتد. در یکی دوسال اخیر سختگیری شده است. قبلاً به این صورت نبود که حتماً اول نامه بخواهند.»
سیستم سلیقه‌ای ممیزی همچنان وجود دارد
ممیزی‌های حوزه نشر را در حوزه نمایشنامه چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا این مسئله نسبت به گذشته تفاوتهایی کرده است؟
همیشه در کشور ما ممیزی‌ها سلیقه‌ای بوده است. ولی در مقطع‌های مختلف کم و زیاد می‌شود. خوشبختانه در یک سال اخیر مجوزها خیلی سریع‌تر از قبل صادر می‌شوند و کمتر برخوردهای شخصی صورت می‌گیرد. اما آن سیستم سلیقه‌ای هنوز وجود دارد. مسائلی که در سینما، سریال‌های تلویریونی و یا شبکه نمایش خانگی، بارها و بارها می‌بینیم، در کتاب نمی‌توان به آن اشاره کرد. یعنی اگر لحاظ شود، کتاب غیرمجاز می‌شود. در صورتی که تیتراژ کتاب حداکثر ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نسخه است. اما فیلمی که تولید می‌شود بازخوردش بیشتر از این حرف‌هاست. باید در کتاب سختگیری‌های کمتری شود تا مخاطب اعتمادش نسبت به تولیدات داخلی تالیفی بیشتر شود.
گفت‌وگو از هنگامه ملکی