دی‌ماه سال گذشته بود که بانک مرکزی وعده راه‌اندازی بازار متشکل ارزی را داد. قرار بر این بود که این بازار تا پایان همان سال ایجاد و راه‌اندازی شود، اما با اینکه به سال جدید کشیده شد و در همین چند ماه اخیر بارها از تشکیل سازمان و دیگر پیش‌نیازهای آن صحبت شده، هنوز این بازار شروع به کار نکرده است.
یک کارشناس بازار ارز در گفت‌وگو با ایرناپلاس می‌گوید که دلیل اصلی عدم راه‌اندازی این بازار، عدم نیاز بانک مرکزی به آن است.
جواد ذاکری دانا در این خصوص تشریح کرد: هدف اصلی بازار متشکل ارزی این بود که به بازار ارز نظم ببخشد، اما اکنون بانک مرکزی با همان روش سنتی استفاده از صرافی‌های بانکی بازارساز که جواب مناسبی هم از آن گرفته، بازار را مدیریت می‌کند. از سوی دیگر، خطوط بازار درهم نیز بازگشایی شده و به نظر می‌رسد بانک مرکزی به اینها اکتفا کرده و نیازی به راه‌اندازی بازار متشکل در این برهه نمی‌بیند.
وی افزود: احتمالاً بانک مرکزی ترجیح می‌دهد شروع این بازار را به برهه التهابات سالانه بازار بکشاند که از مهرماه شروع می‌شود و تا دی‌ماه ادامه می‌یابد.
ذاکری یکی دیگر از عوامل این عدم راه‌اندازی را چشم‌انداز ناموفق آن عنوان کرد و گفت: برای این بازار یک سری قوانین و مقررات تعریف شده که به نظر می‌رسد این بازار را در عمل ناموفق جلوه می‌دهد که البته از نظر من همین‌طور هم خواهد شد. مطابق یکی از این قوانین، خرید دلار هم در مقدار (هر تراکنش نباید بیش از ۱۰۰ هزار دلار باشد) و هم تعداد تراکنش، سقف تعیین کرده‌اند. از سوی دیگر، محدودیت زمانی برای فروش ارز قرار داده‌اند (یک فرجه ۱۰ روزه)، در حالی که یک صراف ممکن است بخواهد نوسان‌گیری کند و از خرید و فروش خود کسب سود کند. از دیگر مقررات این بازار، ایجاد یک دامنه برای حاشیه سود بازار است. یعنی گفته شده که قیمت ارز باید سه درصد بیشتر از آخرین نرخ روز قبل باشد، در حالی که کسی با آورده یک میلیارد تومانی در بازار، تنها می‌تواند سه درصد سود ببرد.
به گفته این کارشناس حوزه ارز، اینها مسائلی هستند که باعث شده این بازار از مشخصات بازار آزاد، دور بماند و به نظر می‌رسد تاکنون تغییراتی در این زمینه‌ها صورت نگرفته باشد.
امکان چسبندگی بین بازار آزاد و نیما وجود ندارد
ذاکری همچنین درباره صحبت‌های یک نماینده مجلس که دلیل عدم راه‌اندازی را فاصله نرخ‌های آزاد و نیمایی ارز عنوان کرده بود، گفت: امکان چسبندگی بین بازار آزاد و نیما وجود ندارد، مگر اینکه تا حدی خطوط درهم بازار باز و اوضاع بنیادی بازارمان خوب باشد تا آن وقت بتوان گامی به سمت یکسان‌سازی نرخ بازار آزاد و نیما برداشت. وقتی برای واردات عمل می‌کنیم، واردکننده حاضر نیست با نرخ بازار آزاد، ارز خریداری کند و ترجیح می‌دهد که با نرخ نیمایی تهیه کند. سیاستگذار ما هم عوامل بنیادین بازار را در نظر نمی‌گیرد، مثلاً پهپاد سقوط می‌کند و بیت مقام معظم رهبری تحت تحریم قرار می‌گیرد، اما در کنار آن، نرخ ارز به‌صورت تصنعی کاهش می‌یابد؛ در حالی که این نرخ تصنعی را بازار قبول نمی‌کند و اثر خود را در ماه‌های آینده نشان می‌دهد.
به گفته این تحلیلگر بازار ارز، ایده و هدف اصلی بازار متشکل این بود که بازار سبزه‌میدان و پاساژ افشار برچیده شود و بازارساز بتواند با ابزار قانونگذاری، بازار را مدیریت کند، نه اینکه با چند نفر دلال، نرخ‌های خود را به بازار دیکته کند. اما متأسفانه با این تبصره‌های غلط، روش و هدف به سمت دیگری رفت. مثلاً در یکی از این تبصره‌ها گفته شده بخشی از ذی‌نفعان مهم تقاضاهای احتیاطی و سرمایه‌گذاری از سوی مردم است، در حالی که اگر یک اپسیلون از این نوع تقاضا کاسته شود، همین بازار سبزه‌میدان و پاساژ افشار تداوم خواهد یافت. وقتی تقاضای احتیاطی و سرمایه‌گذاری وجود داشته باشد، امکان ندارد به سمت قیمت تقاضای نیمایی که در آن بحث واردات کالا مطرح است، حرکت کرد.
وی افزود: هیچ همبستگی بین نرخ آزاد و نیمایی برای راه‌اندازی بازار متشکل نمی‌بینیم. درست است که این ایده زیبا است، اما در این شرایط تحریمی، امکان‌پذیر نیست و حتی به نظر می‌رسد خطرناک هم باشد، زیرا اگر روزی این چسبندگی بین دو نرخ را ایجاد کنیم، هرگونه اختلاف قیمت بین آنها می‌تواند علیه خود بازار متشکل و ساختارش عمل کند.
وی گفت: تا محدوده‌ای می‌توانیم حواله درهم در امارات را کنترل کرده و نفت را از آن کانال بفروشیم؛ بعد از آن، باید بازارساز تدبیری بیندیشد و همه تقاضاها را از طریق فرابورس به بازار متشکل بیاورد. قرار است این بازار هاب ارزی ما را از دبی به جاهای دیگری منتقل کند، ولی با این شرایط کنونی بعید می‌دانم بتواند موفق عمل کند.
ذاکری دانا افزود: این بازار در حال حاضر نمی‌تواند اثری داشته باشد و با مشخصات گفته شده درباره آن، می‌تواند در درازمدت به ضرر بازار هم باشد. بنابراین به نظر من اگر قواعد این بازار رعایت شود، در بحبوحه بحران ارزی، راه‌اندازی آن می‌تواند اثرگذار باشد.