نام گل و علف را شاید شنیده یا نشنیده باشیم؛ اما «گل زدن» یا «طرف علفی شده» اصطلاحاتی است که این روزها بین جوانان و قشرهایی از جامعه بسیار باب شده است. چند سالی هست که الگوی مصرف مواد مخدر تغییرات محسوسی داشته تا جایی که طی یک سال گذشته «گل» دومین ماده پرمصرف در ایران بعد از تریاک شده است.
«ماری‌جوانا» که در فرهنگ‌عامه با نام‌های «علف» و «گل» نیز شناخته می‌شود، یک ماده فعال‌کننده روان است که از برگ و گل گیاه شاهدانه به‌دست می‌آید و از آن برای اهداف تفریحی بهره می‌برند. در این میان، استفاده از این ماده بیشتر به‌صورت تنفسِ دودِ حاصل از سوختن (تدخینی) و گاهی به‌صورت خوراکی است. در حالت تدخینی، گیاه خُرد شده را در کاغذ مخصوص پیچیده و به‌صورت سیگار آن را می‌کشند.
در واقع گل یک مخدر جدید نیست، همان «ماری‌جوانا» ست که فروشندگان مواد برای سود بیشتر، برای آن اسم جدید و وسوسه کننده‌ای انتخاب کرده‌اند تا جوان‌ها را به سمت این ماده بکشانند. سودجویان فکر می‌کنند اگر به‌جای «ماری‌جوانا» از کلماتی مانند «گل» استفاده کنند، تمایل مصرف‌کنندگان برای دنبال کردن این ماده بیشتر می‌شود که متأسفانه در واقعیت هم همین‌طور است.
بذر گل را ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود
چندی پیش معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با افزایش میزان مصرف گل در کشور خبر داد. پرویز افشار توضیح داد: از سال ۸۰ تا ۹۰، الگوی مصرف مواد مخدر از تریاک به سمت شیشه تغییر یافت، اما با تلاش‌های انجام شده از سال ۹۰ تا سال‌های ۹۴ و ۹۵ نه‌تنها مصرف شیشه در کشور کنترل شد، بلکه الگوی مصرف آن نیز تغییر کرد. افشار ادامه داد: بر اساس بررسی‌ها، امروز ماده مخدر صنعتی شیشه جای خود را به گل داده است. سه ماه پیش نیز سرهنگ محمد بخشنده، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ درباره مصرف گل در تهران گفته بود: مصرف گل با سرعت سرسام‌آوری در تهران در حال افزایش است؛ بذر آن تراریخته است و از کشورهای اروپایی وارد می‌شود و هر بذر آن بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود.
مواد مخدر دغدغه امروز کشور
در این میان سیدحسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری ایران در ارتباط با این موضوع به ایرناپلاس می‌گوید: «یکی از نگرانی‌هایی که امروز در کشور وجود دارد، موضوع مواد مخدر و روان‌گردان‌ها هستند که در یک دهه اخیر روند گرایش به این مواد بیشتر شده است و افراد به مواد مخدر صنعتی و شیمیایی با تنوعی که پیدا کرده‌اند، گرچه همه آنها ریشه یکسانی دارند، روی آورده‌اند. در تعیین آن پنج اولویت اول کشور در جلساتی که رهبری هم بودند، مواد مخدر اولویت اول بوده است. خود این نشان می‌دهد که موضوع مواد مخدر و حواشی آن در این چرخه یک نگرانی جدی در کشور ماست. طبیعتاً با توجه به ویژگی‌های کنونی مصرف مواد در جامعه گرایش به سمت مواد مخدر صنعتی دارد نگرانی‌ها را بیشتر می‌کند؛ گرچه همچنان وجه غالب مواد سنتی است، اما افزایش گرایش به مواد مخدر صنعتی نگرانی‌های جدیدی را رقم زده است. از جمله آماری که دکتر مؤمنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر هفته قبل منتشر کردند، گل اولین ماده مصرفی در میان جامعه دانش‌آموزی است. این اعلام رسمی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری است.
مواد مخدر صنعتی در قشر نوجوان و جوان بیشتر متقاضی دارد
موسوی‌چلک می‌گوید: وقتی به این مقوله نگاه می‌کنیم به این تحلیل می‌رسیم که مصرف مواد مخدر صنعتی معمولاً در قشر نوجوان و جوان بیشتر متقاضی دارد. آن ویژگی خود این موادها است؛ یکی اینکه مصرفشان آسان‌تر است، دوم در مقایسه با مواد مخدر سنتی شادی آنی در این نوع ماده بیشتر است. بعد کسانی که این نوع مواد را تولید می‌کنند معمولاً به اسم مواد بیرون نمی‌دهند و کارکردهای دیگری را برای آن معرفی می‌کنند. طوری که برای گروه نوجوان و جوان جذابیت بیشتری داشته باشد. این بخشی از عوامل است. بخشی دیگر از عوامل به سطح کلان کشور برمی‌گردد. شادی، نشاط، بی‌تفاوتی، مسئولیت‌پذیری و نگرانی نسبت به آینده، همه اینها می‌تواند تأثیرگذار باشد. برخلاف اینکه همه دوستان در سازمان‌های مرتبط خیلی خوب تلاش می‌کنند، اما واقعیت این است که این مسئله در کشور نگرانی تولید کرده است. موفقیت‌های مهمی در این زمینه به‌دست آمده است، اما آنچه مهم است این است که برنامه‌های پیشگیری را در جامعه باید نهادینه کنیم. یعنی هر چقدر در پیشگیری سرمایه‌گذاری کنیم، طبیعتاً در مراحل بعد کمتر دچار مشکلات می‌شویم. پیشگیری باید متناسب با مخاطبش جذاب و با رویکرد محله‌محور، در محیط‌های اجتماعی و آموزشی مؤثر مثل مدرسه و دانشگاه باشد. این موارد می‌تواند کمک کند به اینکه حداقل گرایش افراد به این سمت به دلیل جهل و آگاهی نباشد؛ چون بعضی‌ها می‌گویند ما نمی‌دانستیم.
دنبال تجارت خودشان هستند
وی ادامه می‌دهد: اما باید قبول کنیم که سیستم مبارزه ما با مواد مخدر از نظر هزینه‌های مادی و انسانی کم نگذاشته است. حالا بخشی از این مواد تولید داخل است و بخشی را از بیرون وارد می‌کنند. شما فرض کنید اگر ایران دست از مبارزه بکشد، چه داستانی در دنیا درست می‌شود! منتها حوزه، حوزه پیچیده‌ای است و منبع درآمد قاچاق مواد مخدر بازار اقتصادی قابل توجه و پویایی دارد و برای آنها اینکه چه بلایی سر آدم‌ها می‌آید، مهم نیست. مافیای آن رصد می‌کنند که باید روی چه موضوعاتی کار کنند. اگر دقت داشته باشید، تنوع مصرف مواد مخدر در سال‌های اخیر مدام در حال تغییر بوده است. با عناوین جدید مدام به روز می‌شود. حالا متناسب با میزان مواد و محتوایی که در آن می‌ریزند، اسمش را تغییر می‌دهند و به سمت بازار عرضه می‌شود. آنها دنبال تجارت خودشان هستند و به این فکر می‌کنند که چگونه می‌توانند درآمد بیشتری داشته باشند.
تریاک همچنان بالاترین ماده مصرفی در ایران
موسوی چلک با بیان اینکه معمولاً مواد مخدر صنعتی درمان سخت‌تری هم دارند، تصریح کرد: از طرف دیگر، افرادی که در سنین پایین وابسته به این مواد می‌شوند، طبیعتاً طول مدت بیشتری مصرف کننده و خریدار این کالا خواهند بود. در چنین شرایطی که بازار این مواد خوب است و درمان اعتیاد به آن سخت، به دلیل پایین بودن سن، تعداد افرادی که مشتری پروپاقرص این نوع مواد می‌شوند، بیشتر هستند. طبیعتاً مافیا روی این قشر سرمایه‌گذاری می‌کند. آماری که هفته قبل منتشر شد، مشخص کرد که مصرف شیشه کم شده و مصرف گل چندین برابر افزایش پیدا کرده است. از طرف دیگر، این مواد دردسرهای حمل و نگهداری مواد مخدر سنتی را ندارد.
در مواد سنتی، تریاک همچنان بالاترین مواد مصرفی در ایران است، اما در مواد صنعتی، شیشه بیشترین میزان مصرف را داشت که به گفته مؤمنی، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر حالا مصرف گل از مصرف شیشه بیشتر شده است و مصرف شیشه روند کاهشی داشته است.
تفاوت نگاه نسلی به پدیده «مصرف»
در این میان، محمدصاق شیرازی، روان‌درمانگر اعتیاد درباره این موضوع به ایرناپلاس می‌گوید: نسل متولد دهه ۷۰ و ۸۰ خیلی متفاوت نسبت به دهه‌های دیگر فکر می‌کنند. اساساً نگاهشان به زندگی، سبک زندگی، باورها و ارزش‌ها خیلی متفاوت است. این نسل وقتی از همه جهت متفاوت فکر می‌کنند، قطعاً نگاه متفاوتی به این مواد هم دارند. این مسئله ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دارد. معمولاً این قشر (نوجوانان و جوانان) شبکه‌هایی در بین خودشان دارند که معمولاً در دبیرستان یا در کلاس زبان یا در دانشگاه شکل می‌گیرد. از سوی دیگر، باورهای آنها مانند نسل‌های قبل نیست که همچنان دود برایشان تابو باشد. با کنار هم نشستن، گفتن و خندیدن مشکل ندارند. این ماده در دورهمی‌ها و گروه‌ها، یک هویت خاص به آنها می‌دهد.
کاشت در باغچه خانه، کوچه و فضای سبز
شیرازی می‌گوید: نکته دیگر اینکه حشیش را خیلی راحت می‌شود پرورش داد. در واقع گلدانی است. حتی در فضای سبز عمومی هم کشت می‌شود. شما همین الان اتوبان حکیم رو نگاه کنید ببینید که چقدر فضای سبز بزرگی دارد. چند نفر حشیش را می‌شناسند؟ در نتیجه همان‌جا می‌توانند بکارند و آبیاری‌اش هم با شهرداری! قبحش ریخته، مصرفش خیلی راحت است و اشکال مختلفی دارد؛ در مواد خوراکی می‌توان استفاده کرد، در پخت کیک می‌توان اضافه کرد. باید در این زمینه به خصوصیات نسل امروز نگاه کنیم.
تقاضای زیاد، دسترسی بیشتر
این روان‌درمانگر با اشاره به حجم زیاد تقاضای مصرف این ماده می‌گوید: باید به این نکته هم توجه کرد که چون تقاضا زیاد شده، در نتیجه دسترسی هم زیاد می‌شود. این در حالی است که سیستم مافیای مواد، فوق‌العاده کار می‌کند. الان قیمت شیشه و حشیش را پایین آورده‌اند. چرا؟ مگر نباید بالا می‌رفت؟ چند موضوع دیگر اینجا مطرح است. یکی مسئله فرهنگی است. نسل امروز مصرف مواد را بد نمی‌دانند. نکته دیگر اینکه در سطح بین‌الملل مصرف مواد جرم‌زدایی شده است و دارند آزادش می‌کنند. از بعضی‌ها که می‌پرسید می‌گویند اگر مشکل داشت کشورهای خارجی با آن همه پیشرفت چرا مصرفش را آزاد کرده‌اند؟ از طرف دیگر، مصرف‌کننده شیشه، تریاک و هروئین قبح یک معتاد را دارد، اما الان مصرف‌کننده ماری‌جوانا قبح مصرف ندارد. دیدید در توئیتر می‌گویند رفتیم یه جوینت زدیم و خیلی خوش گذشت.»
گل در حال حاضر دومین مخدر مصرفی در کشور است و اعلام و هشدارها در این زمینه آغاز شده است. این در حالی است که به نظر می‌رسد هنوز تحقیقات و بررسی‌های جامع در مورد اثرات مصرف آن در بین مصرف‌کنندگان و نمود آن در جامعه انجام نگرفته است. لازم است نهادهای مرتبط در این زمینه تمهیدات لازم را بیندیشند.