استان البرز جزو آخرین استان‌های کشور به لحاظ سرانه فضای آموزشی است و سال ۹۷ به دلیل افزایش مهاجرت به استان با رشد ۴.۲ درصدی جمعیت دانش‌آموز روبه‌رو بوده است. تراکم دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌های درس به حدی است که تعداد دانش‌آموزان گاه بالای ۴۰ نفر است و در یک نیمکت، سه دانش‌آموز می‌نشینند. البرز هر سال به ۴۰۰ کلاس درس جدید نیاز دارد؛ این‌ها را محمدرضا اسپرورین، رئیس مجمع خیرین مدرسه‌ساز البرز گفته است. البته این تمام ماجرا نیست و جمعیت دانش‌آموزی این استان معادل جمعیت دانش‌آموزی ۱۴ استان است و با توجه به اینکه هر سال حدود ۱۲ هزار دانش‌آموز به جمعیت قبلی اضافه می‌شود، علاوه بر کمبودهایی که از قبل در سرانه آموزشی وجود دارد، هر سال به ۴۰۰ کلاس جدید نیاز است.
البته استان البرز تنها استان کشور نیست که تعداد دانش‌آموزانش سنخیتی با تعداد کلاس‌های درسش ندارد. این معضل تقریباً در تمام استان‌های کشور به نسبت‌های مختلف وجود دارد، اما مسلماً این موضوع در سال‌های اخیر در استان‌های مهاجرپذیر بیشتر نمود پیدا کرده است. استان تهران و البرز به‌عنوان مهاجرپذیرترین استان‌ها، بالاترین نرخ رشد افزایش جمعیت دانش‌آموزشی کشور را دارند و این درحالی است که مسئولان آموزش و پرورش معتقدند هیچ تناسبی میان این جمعیت و زیرساخت‌های آموزشی وجود ندارد و همین باعث شده تراکم جمعیت دانش‌آموزان در برخی از کلاس‌ها بالا باشد که این موضوع به‌طور مستقیم بر کیفیت آموزش تأثیر می‌گذارد.
سرانه دانش‌آموز تهران، هشت نفر بیشتر از سرانه کشور
حالا در جدیدترین اظهارنظر مسئولان آموزش و پرورش، چند روز پیش، علی شهری، مدیرکل نوسازی مدارس شهر تهران نگرانی خود را از سه شیفته شدن مدارس شهرستان‌های تهران اعلام کرده است. به گفته او، متوسط تراکم جمعیت دانش‌آموزش در تهران ۳۲ نفر است در حالی که این تعداد هشت نفر بیشتر از سرانه کشوری است. به همین دلیل او ساخت ۱۲ هزار کلاس درس در تهران ضروری دانسته است. در طول سال‌های گذشته به دلیل محدود بودن منابع دولتی، خیرین نقش بسزایی در ساخت مدارس در سطح کشور داشته‌اند، به‌طوری که امروز نیمی از مدارس کشور خیرساز هستند، اما با این حال همچنان تعداد کلاس‌های درس فاصله معناداری با تعداد دانش‌آموزان دارد.
چندی پیش محمد صیدلو، مدیرکل آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران نیز با اشاره به تراکم دانش‌آموزی در شهرستان‌های استان تهران که میانگین آن به ۳۲ نفر می‌رسد گفته بود که از ۵۰۰ هزار تبعه خارجی کشور، ۱۱۰ هزار تن در شهرستان‌های استان تهران مشغول به کارند و از خدمات آموزشی بهره‌مند می‌شوند. بر همین اساس، سالانه ۳۰ هزار دانش‌آموز به جمعیت دانش‌آموزی شهرستان‌های استان تهران اضافه می‌شود.
به گفته حسنعلی بنار، رئیس آموزش و پرورش شهرستان اسلامشهر نیز جمعیت دانش‌آموزان در این شهرستان استان تهران سال گذشته رشد ۶ درصدی را شاهد بوده و بخش اعظم آنها دانش‌آموزانی هستند که به دلیل فشارهای ناشی از مشکلات اقتصادی از تهران به شهرستان اسلامشهر مهاجرت کرده و در این شهرستان ساکن شده‌اند و این یکی دیگر از دلایل افزایش تراکم جمعیت دانش‌آموزی در اسلامشهر است. البته این موضوع فقط شامل استان تهران و البرز نمی‌شود. به گفته احمد اسکندری‌نسب، مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان، مهاجرپذیری کرمان نیز باعث شده است تا تراکم جمعیت دانش‌آموزی در برخی مدارس این استان به ۴۸ دانش‌آموز در هر کلاس برسد.
کمبود معلم، تراکم کلاس‌های درس را بالا می‌برد
با این حال، بالا بودن تراکم کلاس‌های درس کشور تنها به دلیل کمبود کلاس یا مهاجرپذیر بودن برخی از شهرها کشور نیست. در مواردی، کمبود معلم باعث بالا رفتن تراکم کلاس‌های درس می‌شود. محمد اعتدادی، مدیرکل آموزش و پرورش استان اصفهان گفته است که تراکم جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های مدارس اصفهان بالاتر از میانگین کشوری است. به گفته او این استان سال تحصیلی ۹۷-۹۸ را با کسری ۱۴ هزار معلم آغاز کرده است. با این حال، بخشی از این کسری با استفاده از ظرفیت نیروهای بازنشسته آموزش و پرورش تأمین شده است، به‌طوری که در ناحیه ۴ و۵ اصفهان بیش از ۸۰ درصد از نیروهای بازنشسته استفاده شده است.
سال آینده به‌شدت با کمبود معلم مواجهیم
این موضوع را محمدمهدی زاهدی، رئیس جدید کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با ایرناپلاس تایید می‌کند. او می‌گوید که سال آینده نظام آموزش و پرورش کشور به‌شدت با کمبود معلم مواجه خواهد شد، چرا که تعداد زیادی از معلمان بازنشسته می‌شوند. به همین دلیل، راهکاری باید پیدا شود تا کمبود معلم جبران شود. اصل مطلب همین کمبود معلم است و به همین دلیل، مجلس در حال رایزنی است و همچنین از آموزش و پرورش خواسته‌ایم که وزارت آموزش و پرورش راهکارهای خود را به کمیسیون ارائه کند. یقین دارم وزارت روی این موضوع کار می‌کند.
او در پاسخ به این سؤال که آیا با تغییر قوانین استخدامی و اینکه بر اساس تراکم جمعیت دانش‌آموزان هر استان اقدام به جذب معلم شود، می‌گوید: این کار قابل انجام است، اما در کوتاه‌مدت پاسخگوی نیاز وزارت آموزش و پرورش نخواهد بود. اساسنامه دانشگاه فرهنگیان این اجازه را می‌دهد که در مواردی که امکان تأمین نیرو صد درصد از طریق دانشگاه فرهنگیان نباشد، با آزمون معلم جذب شود، اما این افراد باید یک سال دوره ببینند تا بتوانند وارد کلاس درس شوند.
وضعیت در مقطع ابتدایی وخیم‌تر است
در این میان، وضعیت در مقطع ابتدایی به‌مراتب وخیم‌تر است. به گفته نادر جهان‌آرای، معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شهر تهران، تراکم کلاسی مدارس دولتی در سطح استان تهران نسبت به همه کشور بالاتر و ۳۲.۷ نفر است و معمولاً تراکم از نرخ ۲۹.۵ تا ۳۴ دانش‌آموز در مناطق متفاوت است.
بر اساس آماری که در خبرگزاری تسنیم منتشر شده است، جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس دوره ابتدایی باید حداکثر ۲۶ نفر و حداقل ۱۴ نفر باشد. هم اکنون ۴۴ هزار و ۴۸۸ کلاس درس تراکم بین ۲۱ تا ۲۵ نفر و ۵۷ هزار و ۹۶۰ کلاس درس تراکمی بین ۲۶ تا ۳۰ نفر دارند، ۵۶ هزار و ۶۳۴ کلاس درس با تراکم بین ۳۱ تا ۳۵ نفر، ۲۲ هزار و ۲۴۳ کلاس درس با تراکم بین ۳۶ تا ۴۰ نفر هستند و ۱۸۱۷ کلاس درس تراکم بین ۴۱ تا ۴۵ نفر و ۱۴۷ کلاس درس تراکم ۴۶ نفر به بالا دارند.
رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش درباره تراکم بالای کلاس‌های درس و کمبود معلم در دوره ابتدایی گفته است که ۶۰ درصد جمعیت دانش‌آموزی در دوره ابتدایی با تراکم بالای ۲۶ نفر در کلاس درس تحصیل می‌کند. اگر بخواهیم این تراکم را در کلاس درسی به عدد ۲۶ برسانیم، باید مجوز استخدام نیروی انسانی در مقطع ابتدایی وجود داشته باشد. به گفته او، در حال حاضر کمبود حدود ۳۰ هزار آموزگار در دوره ابتدایی وجود دارد.
به گفته او بهتر است سازمان اداری استخدامی، تراکم در شهرهای کوچک و مناطق دور افتاده را بر اساس پوشش تحصیلی و جداگانه محاسبه کند و برای شهرهای بزرگ هم این تراکم جداگانه حساب شود تا تراکم کلاس‌ها به میزان استاندارد برسد.