جشن ۱۰ سالگی تماشاخانه ایرانشهر روز گذشته با حضور مدیران و هنرمندان تئاتر در این تماشاخانه برگزار شد. این تماشاخانه که فعالیتش را در تیر ماه سال ۱۳۸۸ به‌طور رسمی آغاز کرده، در پارک هنرمندان واقع شده و شامل دو سالن استاد ناظرزاده کرمانی و استاد سمندریان است. اما این تماشاخانه طی فعالیت ۱۰ ساله‌اش تا چه اندازه توانسته اجرای نمایش‌ها را سامان‌دهی کند و به هنرمندان این حوزه که همواره با کمبود زیرساخت‌ها و مشکلات متعدد برای در اختیار گرفتن سالن مواجه‌اند، کمک کند؟
مدیرانی که دور یک سیکل بسته می‌چرخند
سهراب سلیمی، کارگردان و بازیگر تئاتر، درباره ماهیت این تماشاخانه و سامان‌دهی که طی این ۱۰ سال برای اجرای نمایش‌ها داشته است، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: هر تماشاخانه‌ای فرصت بسیار خوبی برای توسعه تئاتر و خانواده آن است و در این مسئله بحثی نیست. اما چگونگی مدیریت کردن و سرویس‌دهی آن یک بحث کاملاً جداگانه‌ای است. ممکن است ما ده‌ها تماشاخانه داشته باشیم، اما نحوه مدیریت آنها برای پیشبرد اهداف تئاتر و بالندگی آن یک مسئله دیگر است. من وجود تماشاخانه ایرانشهر را به فال نیک می‌گیرم، اما تا این لحظه در مدیریتش موفق نبوده‌اند. مدیریت در تماشاخانه ایرانشهر با مجموعه‌هایی مشابه ایرانشهر مانند تئاتر شهر، رودکی و… تفاوتی ندارد، تمام مدیریت‌ها را وقتی نگاه می‌کنیم از صفر تا صدش یک سری افراد خاصی هستند که در یک سیکل بسته از این نقطه به آن نقطه می‌چرخند. یعنی واقعیت قضیه را وقتی نگاه می‌کنید این مدیریت‌ها، مدیریت‌های خاص و سلیقه‌ای هستند و در واقع برای آن جریان‌سازی‌هایی که به نفع خودشان است، حرکت می‌کنند.
نکته مثبت وجود تماشاخانه است
سلیمی در پاسخ به این پرسش که نقاط قوت این مجموعه چه مواردی است، عنوان کرد: ابتدا باید نقاط ضعف را کاملاً ریشه‌یابی و بررسی کرد تا بعد نقاط مثبت به‌وضوح دیده شود. نکته مثبت وجود مجموعه تماشاخانه‌های ایرانشهر است، اما دید مثبت هر چیزی در نوع مدیریتش است. تفاوت نمی‌کند چه در مسائل کلان کشور باشد چه در مدیریت مجموعه خاصی مثل تماشاخانه ایرانشهر. این مجموعه می‌توانست خیلی بهتر از این باشد و کار کند، ولی به‌زعم من این اتفاق نیفتاده است.
استقلال گروه‌های نمایشی، مهم‌ترین دستاورد
حسین پارسایی، کارگردان تئاتر و کسی که در گذشته به‌عنوان دبیر شورای سیاستگذاری، سه سال در تماشاخانه ایرانشهر فعالیت کرده است، درباره عملکرد این تماشاخانه طی این ۱۰ سال، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: مهم‌ترین چیزی که تماشاخانه ایرانشهر از زمان تأسیس تا الان با خود به ارمغان آورده، استقرار و استقلال گروه‌های نمایشی بوده است. قبل از اینکه این تماشاخانه با مشارکت و همکاری مرکز هنرهای نمایشی وقت و شهرداری تهران دایر و تأسیس شود، به سوله‌های ایرانشهر معروف بود. این مکان انبار وسایل اسقاطی بود و هر چیزی را که می‌خواستند دپو کنند به آنجا منتقل می‌کردند. خوشبختانه با نگاه فرهنگی که در شهرداری حاکم بوده و هست و با همکاری مرکز هنرهای نمایشی، این مکان به دو تماشاخانه استاد ناظرزاده و استاد سمندریان تبدیل شد. طبیعی است که تا قبل از آن، ما به مفهوم مطلق کلمه، چیزی به اسم گروه، استقرار، استقلال، بخش خصوصی و تهیه‌کنندگی نداشتیم.
به وجود آوردن تئاتر خصوصی؛ اولین گام مهم
رئیس اسبق مرکز تئاتر شهر در ادامه افزود: از ابتدا قرار بود نوع آثاری که در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه می‌روند، روی پای خود بایستند و کمتر به بودجه‌ها و یارانه‌های دولتی وابسته باشند. اگر سوابق آثار نمایشی را ببینید، متوجه می‌شوید که کمتر گروهی در ایرانشهر اجرا رفته که اثرش مبتنی و متکی بر کمک‌هزینه مرکز هنرهای نمایشی باشد. برای اولین‌بار تماشاخانه ایرانشهر سعی کرد که به گروه‌های نمایشی اعتماد به نفس بدهد تا آنها بتوانند به‌عنوان کمپانی، بخش خصوصی و فرآیند و جریان تهیه‌کنندگی را که در تئاتر مرسوم نبوده است، در این سال‌ها به یک ثباتی برساند. اولین گام تماشاخانه ایرانشهر این بود که به نمایش‌هایی که در بخش خصوصی تولید می‌شدند اعتماد به نفس می‌داد که بتوانند بدون کمک دولت، بودجه، اعتبار و کمک‌هزینه بخش دولتی روی پای خود بایستند. گام دوم این بود که از دایره تولیداتی که در سالن‌هایی که با بودجه دولتی ساخته شده بود فاصله گرفتیم و این می‌توانست برای گروه‌های نمایشی که این استقلال را تجربه نکرده‌اند، هولناک باشد و احساس کنند که ممکن است شکست بخورند. برای همین پنجره تازه‌ای به روی اهالی تئاتر که به سینما کوچ کرده بودند باز شد.
حرکتی مثبت و قدمی مؤثر
«ما آثاری زیادی داشتیم که هنرمندان بزرگ در سالن‌های بخش دولتی مثل تالار وحدت و تئاتر شهر اجرا کردند و درخشان هم بودند. اما وقتی قرار است از هنرمندان شناخته شده و تأثیرگذار در بخش خصوصی استفاده کنید، پشتوانه مالی ندارید. برای همین ممکن است افرادی که دعوت می‌کنید به‌خاطر نداشتن پشتوانه مالی با شما همکاری نکنند. ایرانشهر به‌عنوان یک پایگاه فرهنگی، هنری، این فراخوان همکاری را به بسیاری از هنرمندانی که از تئاتر کوچ کرده بودند، داد. سومین نکته اینکه ایرانشهر به ذائقه مخاطب خیلی احترام می‌گذاشت و طیف جدیدی از مخاطب را با خود همراه می‌کرد، به‌طوری که تعداد زیادی از مخاطبان، دوست دارند نمایش‌های ایرانشهر را ببینند. شاید به دلیل موقعیت جغرافیایی که در وسط پارک قرار گرفته یا شاید هم به خاطر ذوق و سلیقه کارگردان‌ها، موضوعات و تنوع مضمونی که در آنجا وجود دارد، این اتفاق می‌افتاد. بنابراین من فکر می‌کنم ایرانشهر حرکت مثبت و قدم بسیار مؤثری برای توسعه تئاتر برداشته است.»
لزوم خانه‌تکانی در تولیدات نمایشی
کارگردان تئاتر «الیور توییست» در پاسخ به این پرسش که بزرگ‌ترین مشکل و کمبود موجود در تماشاخانه ایرانشهر چه چیزی می‌تواند باشد، عنوان کرد: تماشاخانه ایرانشهر دو سالن دارد که از قبل هم تعریف شده‌اند. در حال حاضر و در خوشبینانه‌ترین شکل ممکن با نوع آرایش صندلی‌ها می‌توان ۲۱۲ نفر در تماشاخانه ناظرزاده و در سمندریان یک سویه تا چهارسویه با کف ۱۶۰ و حداکثر چیزی کمتر از ۳۰۰ صندلی تماشاگر قرار بگیرد. در مجموع اگر ۵۰۰ تماشاگر را در نظر بگیرید و هر شبی دو نمایش اجرا شود، شبی ۱۰۰۰ مخاطب در ایرانشهر می‌توانند نمایش ببینند و این می‌تواند اتفاق بسیار مبارکی برای این حوزه و اقتصادش باشد. اگر کمبودی وجود دارد به اعتقاد من در فضای نمایشی نیست. در حال حاضر خیلی از فضاهای نمایشی و نمایش‌هایی که اجرا می‌روند، تماشاگر ندارند و صندلی‌هایشان خالی است. اگر شما می‌بینید صندلی‌ها پر است به کیفیت اثر توجه داشته باشید. من فکر می‌کنم که باید یک خانه تکانی در تولیدات نمایشی شکل بگیرد و ما باید با در نظر گرفتن وجه زیبایی‌شناختی اثر به ذائقه مخاطب توجه کنیم. هنری که علاوه بر اینکه بسیار مثبت و سرشار از ذوق و اندیشه است، می‌تواند جذابیت‌های لازم را برای جذب مخاطب داشته باشد. بنابراین من از این منظر به کمبودها نگاه می‌کنم.
سامان‌دهی باید از صنف و خانه تئاتر شکل بگیرد
پارسایی با اعلام اینکه سامان‌دهی باید از صنف و خانه تئاتر شکل بگیرد، اضافه کرد: در حال حاضر به لحاظ زیرساخت و فضاهای نمایشی احساس می‌کنم که پتانسیل اجرای آثار مطلوب و مورد توجه مخاطب وجود ندارد و در هر بازده زمانی، هرازگاهی یک یا دو نمایش را می‌بینید که توجه مخاطبان را به خود جلب می‌کنند. به این دلیل که همه گرایش‌ها از تجربیات دانشجویی تا نمایش‌های آپارتمانی و نمایش‌هایی که در واقع با موضوعات و مضامین گرایش‌های خاص تولید می‌شوند، با هم ترکیب شده‌اند. این سامان‌دهی باید از صنف و خانه تئاتر شکل بگیرد. اساساً فکر می‌کنم برای ارتقای سطح کیفی تماشاخانه‌ها و ایجاد وضعیت مطلوب، باید اول از ظرفیت موجود استفاده بهینه کنیم و سامان‌دهی به یک نیاز و مطالبه جدی تبدیل شود تا ما بتوانیم سراغ ارتقای بخش فنی، سطح کیفی و کیفیت سالن‌ها باشیم. این اتفاق در سینما افتاد و به سینماها درجه دادند و صندلی‌ها را عوض کردند. اما زمانی این اتفاق‌ها افتاد که سینماها پر از مخاطب بودند و فیلم‌ها به سانس‌های فوق‌العاده کشیده می‌شدند. ما زمانی می‌توانیم این مطالبه را داشته باشیم که مخاطب تئاتر، متولی، مسئول و آن کسی که بودجه در اختیارش است و در بخش خصوصی فعالیت می‌کند را به وجد بیاوریم و آن متولی تصمیم به توسعه و ارتقا بگیرد.
گزارش از هنگامه ملکی