بخشی از جامعه را معلولان تشکیل می‌دهند که به گفته زهرا ساعی، رئیس فراکسیون معلولین مجلس، سالانه ۵۰ هزار نفر نیز به آمارشان اضافه می‌شود. آمار قابل توجهی که لزوم برنامه‌ریزی برای تأمین رفاه و حل مشکلات این قشر از جامعه از سوی نهادهای متولی را نشان می‌دهد. مشکلاتی که دایره وسیعی را از حضور فیزیکی در جامعه گرفته تا اشتغال و ازدواج معلولان را شامل می‌شود و می‌تواند آن‌ها را خانه‌نشین کند و فرصت حضور در جامعه، توانمندی و شکوفایی را از ایشان بگیرد.
آنچه مسلم است برای برنامه‌ریزی امور معلولان و رفع مشکلات این قشر از جامعه، نخست باید اطلاعات و آمار دقیقی از وضعیت آن‌ها در اختیار داشت. اینجاست که لزوم یک بانک اطلاعاتی دقیق از وضعیت معلولان خود را نشان می‌دهد. اما سؤال اینجاست که آیا این بانک اطلاعاتی وجود دارد؟ پاسخ منفی است، زیرا نه‌تنها بانک اطلاعاتی در دست نیست، بلکه حتی آمار دقیقی از تعداد دقیق معلولان هم وجود ندارد.
آمارهای ضد و نقیض از تعداد معلولان
طبق آمار جامعه جهانی، معلولان ۱۰ تا ۱۵ درصد از جمعیت را تشکیل می‌دهند. به‌عبارتی با یک محاسبه سرانگشتی در کشور ما نیز حداقل ۸ میلیون نفر دچار انواع معلولیت هستند. اما زهرا ساعی می‌گوید طبق آمار بهزیستی، یک میلیون و ۳۰۰ هزار معلول در کشور داریم که سالیانه نیز به تعداد این معلولان اضافه می‌شود.
البته ساعی نیز معتقد است جمعیت معلولان بیش از میزان اعلام شده است، اما این آمار از سوی سازمان بهزیستی اعلام شده که متولی اصلی امور معلولان است و مرجع آمار و اطلاعات بهزیستی است.
همایون هاشمی، نماینده مردم میاندوآب، شاهین‌دژ و تکاب در مجلس که زمانی رئیس سازمان بهزیستی نیز بوده است می‌گوید: ۱۰ میلیون نفر جمعیت معلول در کشور داریم که از این تعداد، ۴ میلیون نفر دارای معلولیت شدید و خیلی شدید هستند.
آنچه مسلم است این ۱۰ میلیون نفر در سرشماری سال ۹۵ جامانده‌اند و به‌تبع آن، از بودجه تخصیصی هم جا می‌مانند. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که دلیل عدم انطباق آمار بهزیستی با سایر آمارهای موجود چیست؟ پاسخ این سؤال در دست سازمان بهزیستی به‌عنوان متولی اصلی مسائل مربوط به معلولان است.
آمار دقیق معلولان کشور موجود نیست
محمد نفریه، معاون توانبخشی سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرناپلاس در مورد آمار معلولان در کشور می‌گوید: تقریباً ده درصد از جمعیت کشور دچار معلولیت هستند که سه درصد آن معلولیت شدید و خیلی شدید دارند. اما آمار و ارقام صحیح در رابطه با جمعیت معلولان در دست نیست که در سرشماری‌های آینده آن را در نظر می‌گیریم. با این وجود، بر اساس اطلاعات موجود، یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر تحت پوشش بهزیستی هستند و از خدمات مختلف سازمان استفاده می‌کنند.
معلولان نیازمند به بهزیستی مراجعه می‌کنند
نفریه در پاسخ به اینکه چرا بهزیستی آمار دقیقی از معلولان ندارد، گفت: معلولانی به بهزیستی مراجعه می‌کنند که نیازمند هستند و خدمات خاص می‌گیرند؛ مانند معلولان شدید و خیلی شدید که تقریباً تعداد آن‌ها با آمارهای موجود هم‌خوانی دارد. معلولانی که وضعیت مالی بهتری داشته یا خودکفا هستند به ما مراجعه نمی‌کنند تا آمار دقیقشان ثبت شود و بتوانیم آن‌ها را مشمول «قانون حمایت از معلولان» قرار دهیم. این یکی از بندهایی است که به‌تازگی به این قانون اضافه و آیین‌نامه آن به هیأت وزیران ارائه شده است.
به گفته وی، در صورت تصویب این قانون، سازمان آمار و بهزیستی با هم به گفت‌وگو خواهند پرداخت تا راهکاری برای به دست آوردن دقیق آمار معلولان در سرشماری بعدی اتخاذ شود.
نفریه در پاسخ به این سؤال که آیا بودجه‌های تخصیصی با آمار موجود معلولان، متناسب است نیز تصریح کرد: طبق همین آمار موجود هم بودجه تصویب شده برای مددجویان فعلی تحت پوشش مکفی نیست. ۱۲ هزار میلیارد بودجه پیش‌بینی شده که از این میزان تنها ۱۱۰۰ میلیارد به ما داده شده است.
وی معتقد است راهکار حل مشکلات معلولان برای حضور در جامعه و استفاده از خدمات عمومی، مناسب‌سازی مکانی، برخوردی و خدماتی است که باید در همه زمینه‌ها برای آن‌ها فراهم شود. یکی از اقدامات انجام شده، مناسب‌سازی فضاهای فیزیکی است که باید بیش از پیش جدی گرفته و به‌صورت مقررات رعایت شود.
نفریه در واکنش به برخی انتقادات از نحوه برخورد کارکنان سازمان بهزیستی با معلولان و سختی و مشکلات آن‌ها برای مراجعه به مراکز بهزیستی نیز گفت: سازمان بهزیستی نارسایی‌هایی هم دارد، اما بزرگ‌ترین مرجع معلولان است. در حال حاضر نیز سیستم پاسخگویی سازمان بهزیستی مکانیزه است و با دادن شماره ملی، پرونده‌ها قابل دسترس است. هرجا که به اتوماسیون وصل باشد با وارد کردن شماره ملی یا کارت معلولیت، پرونده معلول تحت پوشش قابل مشاهده است و این لزوم مراجعه حضوری معلولان را به حداقل می‌رساند.
معلولان به بهزیستی مراجعه نمی‌کنند چون...
در این میان، بهروز مروتی، مدیر کمپین حقوق معلولان با اظهارات نفریه موافق نیست. وی به ایرناپلاس می‌گوید: آمار معلولان تحت پوشش بهزیستی حدود یک میلیون و۵۰۰ هزار نفر است. ضمن اینکه با نظر ایشان که افراد خودکفا به بهزیستی مراجعه نمی‌کنند مخالفم. واقعیت این است که معلولان از خدماتی که سازمان بهزیستی ارائه می‌دهد اطلاعی ندارند، چون اطلاع‌رسانی صحیحی در این مورد انجام نمی‌شود.
مروتی در مورد مشکلات ناشی از عدم وجود آمار و اطلاعات صحیح در حوزه معلولان می‌گوید: یکی از این مشکلات، موازی‌کاری بهزیستی با کمیته امداد است که باعث شده مشکلات مضاعفی به‌وجود بیاید. خیلی از افراد دارای معلولیت در کمیته امداد پرونده دارند و برخی به‌واسطه مستمری که از کمیته می‌گیرند نمی‌توانند از خدمات بهزیستی استفاده کنند. تاکنون هم از سوی سازمان بهزیستی اقدامی برای تحت پوشش قرار گرفتن آن‌ها انجام نشده است.
وی ادامه می‌دهد: این افراد برای تحت پوشش قرار گرفتن در بهزیستی با مشکلات زیادی مواجه هستند. برخی نگران هستند در صورت خارج شدن از پوشش کمیته امداد آیا بلافاصله وارد چرخه حمایتی بهزیستی می‌شوند یا باید سال‌ها صبر کنند.
مروتی هم وجود یک سامانه خدمات‌رسانی غیرحضوری در بهزیستی را تأیید، ولی آن را در اغلب اوقات ناکارآمد توصیف کرد و گفت: سازمان بهزیستی یک سامانه خوب میز خدمت غیرحضوری داشت که متأسفانه ایرادات فنی دارد و با وجود اعلام این اشکالات به بهزیستی، هنوز درست نشده است.
وی با بیان اینکه یکی از ایرادات سازمان بهزیستی این است که اطلاعاتش را در دسترس معلولان قرار نمی‌دهد ادامه داد: در حال حاضر روی سایت بهزیستی اطلاع‌رسانی درستی در مورد خدماتی که در اختیار معلولان قرار دارد موجود نیست. در مورد سیستم مکانیزه پاسخگویی سازمان بهزیستی هم اگر کد ملی را در سامانه بهزیستی وارد کنید، اغلب اوقات با این پاسخ روبه‌رو می‌شوید: «نهاد موردنظر قادر به پاسخگویی نمی‌باشد.»
مروتی با ابراز گلایه از ضعف اطلاع رسانی، فرهنگ‌سازی و آگاهی معلولان از حقوقشان توسط سازمان‌ها و نهادهای اطلاعاتی تصریح کرد: طبق قانون، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، صدا و سیما و نهادهای دیگر مکلف هستند در امر فرهنگ‌سازی اقدام کنند، اما به تکالیف خود عمل نمی‌کنند. در برخی موارد مانند صدا و سیما هم نگاه بیشتر ترحم‌آمیز است تا آگاه‌سازی کردن معلولان از حقوقشان.
گزارش از عاطفه محمودی